START VAN HET SCHOOLJAAR

We zijn alweer een aantal weken bezig. Mijn klas is fijn opgestart. Alleen merk ik nu al dat mijn creatieve lessen niet zijn, zoals ik ze graag zou willen. Ik kan niet duiden waar dit aan ligt. Voel ik druk (vanuit het MT, tijd?)? Weet ik niet meer hoe ik het moet doen? Mist mijn belang, omdat ook ik de hoofdvakken nu voorop plaats?

Ik zal de komende periode echt meer aandacht moeten gaan geven aan mijn creatieve lessen. Bij procesgerichte didactiek ligt namelijk mijn passie. Ik moet dit niet uit het oog verliezen.

'Bloemen zijn rood,

blaadjes zijn groen.

Het heeft geen enkele zin om het anders te zien,

Dus waarom zou je het dan nog anders doen?'

(Potters & Lutke, 2023)

 DE POSITIE VAN JUF ISA IN MIJN KLAS 4B

In groep 4B ben ik nogsteeds 'gewoon' juf Isa. Een leerkracht met een passie voor creativiteit en het (creatieve)proces van het kind. De kennis die ik opdoe vanuit de MKE en vanuit mijn onderzoek, neem ik mee in het vormgeven van mijn eigen lessen én in het begeleiden van het creatieve proces. Dit maakt uiteraard dat ik vanuit een andere rol toetreed in mijn eigen onderzoek dan mijn collega's. 

Ik zou hierbij graag weer willen refereren naar de DRIVE-theorie. Ik werk vanuit zingeving, ik wil dat er verandering komt en zie de noodzaak hiervan in. Ik werk vanuit competentie, de opgedane kennis en de kennis die ik bij elk artikel dat ik lees, elke interventie die ik pleeg en elk gesprek dat ik voer, verder uitbreid. Ik werk vanuit autonomie, ik neem mijn speelruimte in en ga samen met het kind zoeken naar de weg om het procesgerichte werken een betere plek te kunnen geven.

Waar mijn collega's die DRIVE, voor andere vakken voelen, ligt dit bij mij bij het creatieve proces. Ik zie het als een prachtige kans om mijn DRIVE mee te nemen in 'Mijn klas 4B'.

AUTONOMIE 

Het innemen van autonomie zorgt voor betrokkenheid. Dit geldt voor zowel de leerkracht als voor het kind. Deze betrokkenheid zorgt opnieuw voor het vergroten van het meesterschap (Potters & Lutke, 2023). Vandaar dat ik deze ruimte inzet als eigen speel- en oefenruimte. Om ervoor te zorgen dat ik mijn meesterschap (verder) kan gaan vergroten.

 LES JUF RITA

Juf Rita is de juf die vanuit het CKE drie keer per jaar bij ons in de klas komt om beeldennde lessen te geven. Wij als leerkrachten observeren en ondersteunen, om op deze manier op te pikken wat juf Rita doet om daar weer van te kunnen leren.

Omdat dit het eerste is dat ik op deze school werk, kende ik juf Rita nog niet. Ik hoorde van collega's veel positieve geluiden over juf Rita, mijn verwachtingen lagen daarom hoog. 

Al snel had ik door dat juf Rita haar lessen erg goed had voorbereid. Ze had verschillende spullen en materialen mee én ze had een powerpoint voorbereid met de les waarover het zou gaan. De les zelf vond ik erg leuk. De kinderen mochten aan de slag met klei. Alleen was de opdracht dat ze een vliegmobiel moesten gaan maken. Waarom een vliegmobiel? Nou, dit is omdat op 30 mei voor onze school kunstwerk geplaatst zou worden die te maken heeft met DAF. Om deze reden moesten de kinderen van onze school ook iets ontwerpen wat daarmee te maken heeft, zodat we dat kunnen laten zien tijdens de opening.

Daar voel ik al frictie. Want we krijgen drie lessen per jaar, van iemand met expertise rondom beeldendende kunst en wat is onze vraag aan deze docent? Juist, het maken van iets resultaatgerichts.

Dit hoeft natuurlijk niet te betekenen dat ik als leerkracht niets kan leren van de expertise van Rita. En gezien mijn collega's zo enorm enthousiast waren, ben ik nogsteeds zeer nieuwsgierig.

Tot mijn verbazing waren de lessen van Rita echt ondermaats. Alles wat ik gelezen en geleerd heb over hoe een kunstles moet zijn, was dit niet. Er werden alleen maar gesloten vragen gesteld aan de kinderen, de kinderen mochten niet reageren en de fantasie van het kind bleef achterwege, omdat het toch echt een 'vliegmobiel' moest zijn. Op het laatste van de powerpoint liet juf Rita de laatste dia staan. De laatste dia met voorbeelden van kinderen die al eerder een vliegmobiel van klei hadden gemaakt.

Gedurende deze lessen heb ik de kinderen proberen te helpen én proberen te laten zien dat de eigen fantasie er wel mag zijn. Ik heb geluisterd naar de kinderen en ik heb ze vragen gesteld die de creativiteit bevordert in plaats van reduceert.

Toch blijft in mijn achterhoofd dat mijn collega's zo enorm enthousiast zijn over het CKE en over de lessen van juf Rita. Ziet niemand dan wat ik zie?

Vinden de leerkrachten het misschien fijn dat het hen minder tijd kost? Of zien ze niet dat de kwaliteit van deze lessen niet erg hoog ligt? Heeft dit dus te maken met eigen competentie of met gemakzucht?

Kind: 'Mijne is af,  want ik vind hem zo wel mooi'

-Mooi, dat dit er al zo in zit bij de kinderen, dat ze niet meer naar de leerkrachten toekomen om te vragen of het goed is. Ze zijn zelf tevreden dus dan is het af. Prachtig dat ik dit de kinderen al mee heb kunnen geven.- Voorheen kwamen ze voortdurend naar mij toe om die bevestiging te vragen.

Kind: 'Je kan ook een box doen' juf Rita: 'Ja of een koffer om allemaal spullen in te doen of een reservewiel'. 

juf Rita: 'Om 10 uur moeten de vleugels erin, want dan moeten jullie naar buiten.'

Kind: 'Juf, kan dit een bed zijn of moet het auto zijn?' juf Isa: 'Tuurlijk mag dat, het is jouw werk, jij mag erover beslissen.

IK KRIJG MIJN FEELING TERUG

Ik merk dat het mij steeds beter lukt om vanuit procesgerichte didactiek samen met de kinderen te werken. Ik kan alleen niet duiden hoe het komt dat dit nu beter lukt.

Hier ligt namelijk iets erg belangrijks achter; want als ik weet, waarom het mij nu lukt weet ik misschien ook beter hoe ik de leerkrachten verder kan gaan helpen.

 CREATIVITEIT BIJ HET KIND

Mijn klas, mijn lieve groep 4B. Ze werken zo ontzettend hard en ze scoren hoog op spelling, lezen, taal en rekenen. Mijn klas is gebaat bij structuur en duidelijke kaders. Alles daar buiten is soms wat eng en spannend.

De eerste les van crea heb ik meteen de toon proberen te zetten in mijn klas. 'Lieve groep 4B, bij rekenen en spelling is er een goed en een fout, bij crea niet.'. Bij elke crea opdracht geef ik enkele kaders, deze kaders staan vast en wil ik dat het kind naleeft. Maar daarin is erg veel ruimte voor vrijheid en het zelf ontdekken. Ook speel ik in op de verschillen van elk kind binnen het creatieve proces, dat dit er mag zijn en dat we dit van elkaar waarderen. Ook hoop ik dat ze gaan leren, dat ze trots mogen zijn op hun eigen werk, dat ze hierin het zelfvertrouwen kunnen ontwikkelen. Ieders werk is anders, uniek. Ieders werk heeft iets speciaals, iets creatiefs. Ik hoop dat ik ze mee kan gaan geven dat ze dit zien. 

 EIGEN BEWUSTWORDING

Ik merk nu ik zelf steeds meer in mijn onderzoek zit, ik een steeds beter beeld heb wie ik ben en wat ik belangrijk vind. Het wachten met het schrijven van mijn positionering is daarom de juiste keuze geweest.

Waar ik in de start van mijn onderzoek nog erg onzeker was toen Jan mij de vraag stelde over wat creativiteit nu precie is, kan ik daar nu wel antwoord op geven.

Omdat ik zie wat mijn creatieve lessen met de kinderen doen, ik zie wat er bij het kind gebeurd. Frustratie, anders moeten denken, euforie en zelfvertrouwen. Dat bereik je niet met het knutselen van een vogelhuisje. Wellicht wat trots, omdat het is gelukt om het na te maken. En wellicht die trotse volwassene, die ziet wat het kind heeft gemaakt en daar ook blij mee is. Het zorgen voor een prachtig resultaat.

Steeds meer begin ik zelf te zien wat creativiteit in mijn klas doet. Omdat onze klas de hoofdvakken centraal stelt, werken onze kinderen (en mijn collega's) mega hard om die doelen te bereiken. Echter vergeten we soms het belang van de andere vakken en vergeten we te zien wat deze vakken voor meerwaarde kunnen hebben. Ik zie dat het kind meer durft, creatiever durft te denken en in ieder geval bij deze lessen, niet meer zo vasthoudt aan het schoolse stramien.

Door mijzelf hierin te blijven ontwikkelen, de juiste 'lessen' aan te bieden en de juiste vragen te stellen, merk ik dat ik zelf ook vooruitga in mijn expertise  als leerkracht met een passie voor creativiteit. 

REMY

Een enorm sterke leerling gekeken naar de hoofdvakken. Remy is wel bang wanneer de structuur wegvalt. Wanneer er ruimte is voor nadenken én wanneer ik als leerkracht geen bevestiging geef.

Remy klapte dicht bij mijn eerste crea les. 'Juf ik snap het niet, wat is nu de opdracht?' 'Juf is dit goed?' 'Juf kun je mij helpen?' 'Juf ik stop ermee'. Zelfs tot op dat punt dat hij gooide met zijn crea werkje en moest huilen.

Ik snapte hem volledig. Ze hadden hiervoor bij crea namelijk altijd een voorbeeld en een stappenplan. Die was er nu niet. En dan kreeg hij ook nog niet de bevestiging van mij dat hij het goed deed. 

Ik probbeer de kinderen opnieuw te kneden, opnieuw terug te brengen naar hoe ze als kleuter binnenkomen. Remy is een specifiek voorbeeld van een kind die zo meegaat op het schoolse stramien en waar eigen creativiteit volledig wegvalt. In het vertellen van verhalen is Remy namelijk erg creatief, hij vertelt hele verhalen waarbij zijn fantasie de vrije loop krijgt.

Dus ik wist dat ik hetgeen wat Remy heeft bij het vertellen van verhalen, ook weer moest aanwakkeren bij het bezig zijn met crea.

Dit begon toch bij bevestiging. 'Wauw, kijk wat voor moois ik hier zie, ik zie.. en...'. Ook inspireerde ik Remy. En ik bleef de juiste vragen stellen.

Daarnaast blijf ik de kinderen vragen 'wat vind jij mooi aan je eigen werk?'. Ik merk dat Remy steeds beter wordt in het loslaten, fantasie gebruiken en het niet willen vergelijken met anderen.

Het feit dat ik inmiddels Remy meteen enthousiast aan de slag zie gaan wanneer ik mijn crea opdracht heb uitglegd, doet mij goed. En als hij dan aan het einde van de les terugkomt met zijn werk en zegt; 'Juf, kijk ik vind hem goed, hij is mooi'. Dan ben ik ook tevreden.

TOEVALSTEKENING ZONDER FRUSTRATIE

Opnieuw probeerde ik een nieuwe crea opdracht uit in de klas. De 'toevaltekening' die ik zelf in mijn rugzakje had gekregen door de workshop van Tiffany. De kinderen mochten vormen bedenken die ik op het bord schreef naast een van de nummers. Elk nummer had een vorm. Toen gooide ik met de dobbelsteen en de kinderen mochten de vormen tekenen  die ik gooide. Er lag verschillend materiaal voor ze klaar.

De kinderen keken eerst iet wat gek op, daarna gingen ze toch gewoon aan de slag. Nadat we een stuk of 20 figuren op het blad hadden staan, gaf ik ze de onderstaande opdracht.

'Goed lieve groep 4B, nu hebben we de vormen getekend. Er resteert nog maar één ding; maak je kunstwerk af'. 

Al snel volgde reacties; 'Maar juf mogen we dan ook' en 'Mag dit'...'. Ik bleef mijn zin herhalen, 'Maak je kunstwerkje af'. 

Het was echt prachtig om te zien dat iedereen aan de slag ging, ze naar elkaar toe liepen om hetgeen wat ze hadden gemaakt te bespreken én dat niemand verschoot in verdriet vanwege angst om te falen. Aan het begin van het jaar was dit waarschijnlijk wel gebeurd. Ofja, dit weet ik, want toen heb ik het meermaals zien gebeuren.

JUF WELKE IS VAN MIJ?

Nadat de toevalstekening klaar was en we hadden gereflecteerd en geëvalueerd, vroeg ik de kinderen om de tekeningen allemaal naast elkaar te leggen in één lange slinger.

Toen de tekeningen allemaal lagen en iedereen op zijn plek zat, vroeg ik: 'Lieve groep 4B, wie heeft er zijn naam op zijn kunstwerkje gezet?'

Meteen zag je paniek in de ogen van de kinderen. Want normaal moest dit altijd en nu waren ze het vergeten... Er kwam een reactie: 'Maar juf, normaal vertel jij altijd dat wij onze naam erop moeten schrijven.'

'Dat weet ik. Waarom heb ik het nu niet gedaan denk je?'. *Niemand wist mijn vraag te beantwoorden*.  'Omdat ik denk, dat jullie allemaal je eigen kunstwerkje er wel tussenuit kunnen halen'. Kind: 'Oja, omdat ze natuurlijk allemaal anders zijn'. 'Ja, zullen we het eens proberen?' *inmiddels was de schoolbel gegaan en was het het einde van de dag*. 'Cas, je mag je stoel op de tafel zetten, je tekening pakken en dan wens ik jou een fijne middag'. Iedereen keek naar Cas en ja, die pakte meteen zijn eigen tekening. Iedereen vond het erg grappig, maar mijn boodschap was helder. 

Om op deze manier het kind creatief bezig te laten zijn kan het kind ontdekkingen doen, oplossinngen vinden en vaardigheden eigen maken. Op deze wijze wordt de activiteit niet alleen goed voor de motorische ontwikkeling, maar ook voor de cognitieve ontwikkeling van het kind. Het kind krijgt de ruimte om de eigen wereld te verbeelden.(IJzermans & Bakx, 2011) 

IK WEET INMIDDELS HOE

Door samen met de kinderen de speelruimte in te nemen in onze groep 4B, zijn we allemaal gegroeid. Ik ben als leerkracht enorm gegroeid in mijn handelen. Dit komt omdat ik me heb verdiept in de procesgerichte didactiek;

-Ik heb gesprekken gevoerd met Tiffany Scheepers, ze heeft me laten ervaren hoe procesgerichte didactiek werkt (ook heeft ze me inspiratie gegeven, om zelf procesgerichte didactiek in de klas te kunnen toepassen).

-Ik heb me door verschillende bronnen laten inspireren welke activiteiten ik met de klas zou kunnen doen en welke vragen ik hierbij zou kunnen stellen.

-Ik ben enorm kritisch geweest op mezelf, welke vragen stel ik (open), welke feedback geef ik (op proces) en hoe geef ik het kind het vertrouwen om procesgericht te werken.

Maar vooral heb ik erg veel geoefend het afgelopen jaar. Ik merkte dat ook ik het soms lastig vond om de juiste vragen te stellen en de juiste feedback te geven, maar dat is oké. Niet alleen de kinderen hebben hiermee moeten oefenen, ook ik moest hiermee oefenen. Ondanks dat ik namelijk dacht dat ik al erg procesgericht te werk ging, heb ik dit afgelopen jaar nog bijzonder veel mogen leren over het inzetten van deze fantastische werkwijze.

'Een kind kan de ruimte krijgen om zichzelf te laten zien, ontdekkingen te doen, oplossingen te vinden, zich vaardigheden eigen te maken en te leren kijken. Dan wordt beeldende activiteit niet alleen. een motorische, maar ook een cognitieve ontdekkingstocht, waarbij het zijn eigen wereld kan verbeelden.' (IJzermans & Bakx, 2011)

Het gaat vanzelf

Inmiddels kost het ontwerpen en vormgeven van de procesgerichte beeldendevorming lessen, mij veel minder tijd. Ik vertrek vanuit iets wat er speelt, ik bedenk kaders, ik verzamel materiaal, ik geef inspiratie en ik ga samen met de kinderen. experimenteren, reflecteren en vooral lekker 'bezig zijn'.

Beknopte conclusie van deze pagina

-Ruimte voor eigen speelruimte voelen en die innnemen heeft me ervoor gezorgd dat ik mijn meesterschap heb kunnen vergroten. (autonomie en meesterschap)

-Mijn meesterchap vergroten door me in te lezen, hulp van experts te vragen, te sparren en het uitproberen en opnieuw proberen. (meesterschap)

-Zien welke positieve effecten het heeft gehad op mijn groep, door veel meer zelfvertrouwen te krijgen in het eigen creatieve proces i.p.v te focussen op resultaat.(zingeving)

Een van de laatste lessen

Het is dinsdag 02-06-2024 een van de laatste lessen creatief.  De kinderen én ik hebben het afgelopen jaar enorm veel geleerd. We zijn allemaal (verder) gegroeid in het werken volgens de procesgerichte didactiek.

Ik heb geleerd om met een aantal kaders te werken, de kinderen te inspireren door middel van een open opdracht, de kinderen te laten reflecteren en hen te begeleiden tijdens de les en als leerkracht een open-houding innemen.

Dit resulteerde vandaag in een zeer succesvolle les. Waarbij de kinderen eerst geïnspireerd werden door abstracte kunst ('wat is dit nu eigenlijk?'), daarna gingen ze het eigen lichaam verkennen en de houdingen die ze kunnen aannemen en daarna gingen ze zelf aan de slag aan de hand van drie kaders.

Dit resulteerde in kinderen die meteen enthousiast waren om aan te gaan. Geen een kind was bang om het fout te doen, want er staan drie kaders. Verder alles goed, als jij maar trots bent.

De trotse gezichten van de kinderen en mijn camera-rol vol met foto's van de kinderen en hun kunstwerk bewijst dat de kinderen op creatief vlak enorm veel geleerd hebben dit schooljaar.