Samtale med Thorolf Thuestad

Samtale

med

Bernt Isak Wærstad

Lemur er skapande, spelande og produserande aktørar i sine eigne prosjekt, og samarbeider breitt for å realisere ensemblet sine idear og konsept. Korleis fungerer så verkutvikling i eit komposisjonskollektiv?

Arbeidet med å lage eit nytt Lemur-verk er ein form for langstrakt forhandlingsarbeid. Med utgangspunkt i eit innspel, ein assosiasjon eller eit ønske om å finne ut av noko spesifikt, oppstår ein arbeidstittel eller eit kjerneområde. Frå dette diskuterer ensemblet ulike metodiske framgangsmåtar: korleis kan me gå fram for å komponere akkurat dette verket? Konsept og arbeidsform blir vidare forma av praktiske faktorar som tid og økonomi, og ikkje minst er oppfatninga vår om kva som er viktigast for å ivareta akkurat dette verket sin identitet ein kontinuerlig diskusjon.

Lemuria har på mange måtar blitt til i ein dobbel prosess, der utviklinga frå konsept til realisert klang er tett samanvevd med utviklinga av eit teknisk avviklingssystem tilpassa ensemblet og verket. Desse to prosessane grip inn i kvarandre, på konstruktive og mindre konstruktive måtar. Det vart sett saman eit teknisk team, koordinert av underteikna: Jeff Carey skulle skrive lydprosesseringsinstrumenta, Bernt Isak Wærstad vart henta inn for å utvikle kontrollsystemet for styring av lydkort/miksar og Thorolf Thuestad fekk ansvar for spatialisering, lydteknikk og prosessering av dei to songarane. Denne oppdelinga av ansvarsområde vart gjort for å sikre at dei enkelte delane vart gjennomførte til tida og for at alle skulle ha klart resultatansvar.

Frå øy-konsept til lydlege økosystem

Når øy-metaforen vart lagt ned som eit samlande konsept for utviklinga, opna det seg eit høve til å sjå plassering av musikarar, scenografi, lys og høgtalarar under eitt. Startpunktet for lydsystemet vart førestillinga om lokale og globale lydsoner i same rom. Kvar øy skulle ha ei akustisk og to forsterka lydsoner, der dei forsterka sonene skulle ha avgrensa rekkevidde. Heller enn å jobbe med digital simulering av romkarakter, skulle retninga på lyden frå høgtalarane gje komplekse refleksjonar og perspektiv på det akustiske rommet. Kvar øy vart slik sitt eige lydlege økosystem: ein musikar med to lydkjelder samt to høgtalarar i ulike retningar. I tillegg vart det sett opp eit surround-system som skulle kunne dekke inn heile rommet.

Der øyene skulle vere lokale, altså med kort rekkevidde, var formålet med surround-systemet å kunne omslutte publikum med lyd. Thorolf Thuestad var sparringspartner i utviklinga av dette konseptet og ansvarleg for den tekniske implementeringa. Etter ein workshop i Oslo vart øyene definerte: høgder på scenepodium, plassering av front og bak-høgtalarar, testing av ulike høgtalartypar og balansering av akustisk og prosessert signal. At opplevinga av systemet endra seg alt etter kor nærme og på kva side av øya publikum vart plasserte, vart sett på som ein stor styrke.

Tre trådar i ei utvikling

Frå starten av kan tre trådar trekkast fram som viktige for verket si utvikling. Den første handlar om eit ønske om ei elektronisk utbygging av det individuelle uttrykket til dei fire musikarane i Lemur.

Den andre tråden er på mange vis ein konsekvens av den første: ensemblet jobbar primært akustisk, med eit klart fokus på instrumental klangbehandling. Korleis kan då den elektroniske prosesseringa få ei form som tar omsyn til det kollektive ensemblespelet og verket, meir enn den enkelte musikar? I lys av ensemblet sitt svært definerte lydbilde, var det viktig å ta grep for å ivareta den klanglege subtiliteten.

Den tredje tråden handlar om å utvikle ein hybrid framføringssituasjon, om å lage eit format som henta ut kvalitetar i konsert- så vel som installasjonsforma. Dette hybriduttrykket vart naudsynt for å aktivere ei rekke motsetningar som me ønskte å sette i spel: mellom musiserande individ og kollektiv, mellom musikarar og publikum, mellom akustisk intimitet og omslutning og mellom kompositorisk struktur og improvisatorisk fridom.

Desse trådane hadde ulike røter i tidlegare prosjekt. Mikrofonteknikkar utvikla saman med Benjamin Maumus i 2014 vart lagt som eit startpunkt for den digitale lydprosesseringa. Me ønska å utvikle prosesserings-teknologi spesifikt for ensemblet heller enn å bruke standardiserte software-pakkar. Eit nytt prosesseringsinstrument måtte vidare bygge opp om og utvide kvartetten sin kammermusiserande kvalitet, og ikkje resultere i ei nedbryting av ensemblespelet.

Det var også eit uttalt mål at den tekniske løysinga ikkje krevde ein dedikert prosesseringsteknikar. Dette for å ivareta fleksibilitet med tanke på seinare bruk. Av same grunn vart spatialisering skilt ut som ei eiga oppgåve og ikkje bakt inn i prosesseringsverktøyet. Det var ønskeleg at musikarane måtte ivareta ein grad av individuell kontroll på prosesseringa, samtidig som at overordna val for komposisjonen kunne sikrast av systemet.

Desse måla var gjenstand for ein betydelig diskusjon i oppstarten, særleg med tanke på utviklinga av ramma for den digitale prosesseringa. Eit sentralt punkt var balansen mellom kompositorisk eller individuell kontroll av ensemblet og verket sitt uttrykk.

Frå personlig instrumentalteknikk til digitalt prosesseringsverktøy

Startpunktet for komposisjonsprosessen var ein individuell materialutvelgingsprosess der kvar Lemur sjølv skulle plukke ut 10 materialområde for sitt eige instrument. Dette materiale låg til grunn for utviklinga av teksturmatrisen i del 1 og danna også startpunktet for utviklinga av prosesseringsinstrumentet. Dei ti materialområda vart namngitte og sendt til Jeff Carey, som bygde fire prosesseringsinstrument i SuperCollider spesifikt tilpassa dette lydmaterialet. Bestillinga var relativt open, i form av skuggar, avtrykk eller fantomaktige versjonar av det akustiske signalet.

Første versjon frå Jeff Carey kom i form av eksempel på korleis råmaterialet ville klinge i prosessert form. Me spelte tilbake justerings- og endringsforslag til versjon to av systemet, parallelt med at det vart jobba med utvikling av brukargrensesnittet. Utfordringa låg i å enkelt opne for justering av parameter individuelt, per instrument og prosesseringsverktøy, samt lagring av alle innstillingar for heile ensemblet som scener, slik at endringar i ensemblet si prosessering kunne køyrast gjennom dei ulike seksjonane i stykket.

Mikrofonteknisk tilpassing og kontroll

Det vart tidleg klart at me trong skreddersydde mikrofonsystem med mulighet for individuell kontroll. Dei ulike instrumenta hadde ulike behov for komprimering og eq som også endrar seg ved bruk av ulike mikrofonar og ulike rom. For å redusere antall variablar i ein kompleks produksjon, investerte musikarane i fast mikrofonpark og eit 8 kanals lydkort med høg kvalitet på preampar samt mulighet for midikontroll av miksar og DSP. Utfordringa låg i å lage eit kontrollsystem der musikarane sjølv kunne velje kva slags mikrofonar/kanalar som skulle brukast til ei kvar tid, og om signalet skulle ytterligare prosesserast. I spørsmålet mellom individuell eller kollektiv kontroll landa me altså på eit slags kompromiss: individuell kontroll på val av mikrofonkjelde samt av/på-knapp for prosesseringsverktøyet. Balanse mellom akustisk og prosessert signal, val av type prosessering vart derimot lagt til det sentrale styringssystemet. Bernt Isak Wærstad hadde ansvar for denne delen av den tekniske utviklinga.

KNYT-paradokset

Som med mange teknisk tunge kunstprosjekt, vart balansen mellom tida brukt på utvikling av øving med teknologien ei utfordring. Ferdigstillinga av kontroll- og prosesseringssystemet vart forsinka på grunn av at utviklarane arbeidde på kvar si side av Atlanterhavet og i to ulike tidssoner. Desse rammene gjorde feilsøking og samkjøring av dei ulike teknologiane svært vanskeleg. Thorolf Thuestad kommenterer desse problema i ein samtale frå oktober 2017:

At prosjektet ikkje hadde kapasitet til ein samlokalisert utviklingsprosess la beslag på verdifull tid i ein kort og intens prøvesituasjon. Trass i ei tydeleg ansvarsfordeling mellom det tekniske personalet, viste det seg at behovet for koordinasjon var større enn først antatt. Kompleksiteten i systemet gjorde at dei ulike tekniske løysingane ikkje umiddelbart var kompatible. Betydde dette at dei kunstnarlege og tekniske ambisjonane ikkje var avstemde? Bernt Isak Wærstad kommenterer denne prosessen i ein samtale frå oktober 2017:

Problema med ferdigstilling av det tekniske systemet vart handtert, og prosesseringa fungerte etter intensjonen på premieren. Men konsekvensen av forseinkingane gjorde at samspelspotensialet mellom musikarar og teknologi vart utforska i mindre grad enn det som var planlagt. I evalueringa etter premieren vart det då også konkludert med at live-prosessering, kontrollsystem og lydteknisk avvikling krov to og ikkje ein teknikar. Dette vart justert i forbindelse med oppføringa i 2018.

Utfordringane med samkjøringa av Lemur sin komposisjonsprosess og det tekniske teamet sin utviklingsprosess avslører skjørheten i kollektive prosessar. Der ensemblet har meir enn ti års samarbeid og rutine bak seg, var teamet sett saman for dette prosjektet. Informasjonsflyten mellom dei to prosessane, ansvarsfordelinga og koordineringa vart trass dei beste intensjonar og planar skadelidande. Lemur sin ambisjon om eit prosesseringssystem som ikkje krov eigen teknikar viste seg å vere urealistisk. Arbeidet med å strømlinjeforma avviklingssystemet fortsette difor fram mot framføringa i januar 2018. Systemet blir også vidareutvikla for nye prosjekt gjennom ein workshop i mai 2018. Erfaringane frå utviklinga av Lemuria vil slik danne utgangspunkt for nye prosjekt.