Dominika Łabądź

Or has the end already happened?

Polska wersja poniżej

"Or perhaps we made a mistake because the apocalypse has already taken place? Or, more precisely, many apocalypses? Looking at history from this perspective allows us to find quite a few precedents from times when people's lives resembled those of survivors from worlds affected by destruction.¹

I started my work on the publication Happy Ending Storyat the exhibition I huty staną [And the Steel Works Will Stop]held at the BWA Wrocław in June and July 2020. The exhibition was my attempt to outline the landscape of an invisible symbolic space subject to structural crisis and the spectre of catastrophe. It became a pretext for a collective publication, Happy Ending Story, which was created in the following months as an attempt to make these experiences a common thing. I wanted to show the diverse reactions of other people to the all-encompassing processes related to the disintegration of our perceptions of the world and the sources of myths and influences shaping our vision of the world. 

The plundering of the natural environment, the constant extension of the exploitation of natural resources to other areas, and the clearing of primeval forests and rainforests for plantations leads to the degradation of biodiversity, makes us increasingly bear the costs of these abuses, and thus deepens the social crisis. So a feeling arises that this cannot go on. We have reached a limit, there is no way out. The world we are entangled in has no outside. It is a world in which economic aspects determine our lives, and in this way discipline us, or worse, lead us to self-discipline. If this is the case, one has to ask oneself whether there is room for sovereignty, which is based on the conviction "that the subject is the master and has control over the sense of their being a subject"⁴.How, in the course of these processes, can one become a fully moral, causative subject benefiting from freedom, as an essential aspect of individual autonomy, and at the same time constituting the sovereignty of the community?

Do we still have any causality in a world where we live a little awake and a little as if in a dream? Doesn't this morning's news about the seizure of the Capitol (the seat of the U.S. Parliament) by the QAnon group, including an individual dressed somewhat like a Native American shaman, somewhat like a Viking, later presented in memes as a mystification created by the deceased Kubrick, suggest that something in our matrix has broken for good? Does a world in which tales of heroes tell us that only violence is giving causality, and that the revolutionary spirit, which is beyond good and evil, sets fire and watches how it burns, has a chance of salvation?⁵

The generation of contradictory narratives, the reproduction of neologisms, fake news, post-truths, the enchantment of reality by politicians, and finally magical thinking, are all symptoms of the disintegration of the public sphere. They cause extreme individualisation of society, polarisation and eventually solipsism. This makes us lose the sense of participation in a common world. 

In such an approach, there is no room for dialogue, but there is room for a statement which seems more credible and legitimate, but which is non-negotiable. You cannot argue with it. 

A similar tendency surfaces both in the political arena and in social media. authoritarian conditioning. One must be uniform, one cannot think for oneself – there is no room for diversity. The restriction of freedom comes from a sense of being on chronic alert and constantly having to take a stand. 

To be vital, language has to be event-related. It is conflict that gives it its flow, because it generates dialogue and multivocality, which is different, according to Bakhtin⁶,from the language of power, which in principle aims at univocality and the final declaration of meanings. So, is the recognition of multivocality as a decisive element in the vitality of culture a gesture critical of any power controlling communicative circuits?

With the outbreak of the coronavirus pandemic we have entered a 'new normality' that is felt at every level of daily functioning and creates a 'before' and 'after' reality. It undoubtedly evokes the end of the world. The apocalyptic vision gives a sense of control over time and making sense - there is a beginning and an end to history.

Happy Ending Story, addressing the issue of catastrophe and the end of times, became an attempt to work through this loss, but also to reflect on the extent to which this loss has already taken place. It is something like mourning, but difficult to go through without the support of a community. Happy Ending Storyis a collective publication co-created by professional artists and non-artists alike. Simply put, it is about our presence in today's world. In a world where the visibility threshold of the crises piling up has completely changed. 

A long process accompanied the creation of the book. The publication was inaugurated by me announcing an open call, inviting selected artists and conducting a series of meetings-workshops. The book, which was being written over the following months, collected works by 70 people. The inclusion of works and texts in the publication was not accompanied by any selection, apart from choosing one of many realisations of a given author. The invited and applying people were free as to the form and content of their expression. 

The publication, being oriented towards the participation of other persons, is focused on the relational character of the project, drawing on the potential for interaction and participation of those who can influence the shape of the work. It thus excludes monological artistic practices that attribute creative authorship mainly to one artist. The project became a pretext for working through our experiences, but also a testing ground where we could reflect together on the relationships that bind us. Creating a book together was to be an improvisation, forming a kind of community in which everyone defines themselves through their work, while at the same time defining themselves through multi-vocality. This multi-vocality, apart from representing the multiplicity of representations, also took into account the multiplicity of media. These included paintings, illustrations, objects, photographs, comic strips, texts, poems, fragments of diaries, but also multimedia productions, which in the book are presented, for example, through a link in the form of a QR code. Taking into account the logic and poetics of a medium, as well as the intention of its author and the context in which the work was created, I wanted to create space for interpretation by the reader. This was to be another stage in the sharing of the work, and the idea of open source was applied here. Making the book available under a free licence was supposed to create conditions not only for interpretation and commenting, but also for an invigorating "overstanding", which can become a pretext for one's own creativity.

Another stage of making the book common and subject to interpretation, or even perhaps over-interpretation, was a meeting and workshop of creative reading of images with Professor Anna Markowska. The meeting took place in Studio BWA Wrocław while the exhibition was still on, and the first, as yet unpublished prototype version of the book Happy Ending Storywas read. Attempting to read it without the rigour of sticking to iconography or research methodology leaves more space for creative interpretation, which is largely its capital

Another activity around the book project, which was a performative reading of texts, revealed the need for 'presence'. 80 minutes of presence. This is how long it took for all the texts to be read by Zbigniew Koźmiński, an actor from the Teatr Pantonimy in Wrocław, Jacek Kasprzak, a voice-actor, Justyna Woźniak, an actress from the Teatr Capitol, and Marzen Lizurej, an author of texts and co-editor of the book. Performative reading of the book was supposed to be a pretext for meeting each other and breaking the separateness which, despite the collective and participatory character of the project, was implied by the online mode in which it was carried out. It was all about presence and being together, which is also the capital of the project. 

In this context, perhaps even more so, the prospect of co-watching, or even the realism-free utopia of communities caring for people and equally distributing resources, seems reassuring.

The project was to be an opportunity to think about and imagine new social relations, relations of power or economic systems, not necessarily based on scientific analysis. Perhaps seemingly meaningless, banal, utopian, impossible. Perhaps this story is what we need to make sense of our presence. Perhaps our fantasies can be the ones that stop the crisis of imagination and that become the best form of resistance to oppressive reality.

It is also a question of narrative potential, of deepening optical awareness, of conscious and empathetic perception and action in the world of global interdependence, politics of exclusion, and growing inequalities.

The strategy of democratization of knowledge, inclusiveness of art, creation and networking of local creative habitats, collectives for building social consciousness and community can be an effective form of resistance against neoliberal practices leading to commodification of knowledge and art.
In this approach, the perspective from which we look at it and the ground for subsequent phenomena seem to be important. Thinking about the perspective and the ground, I bet on open possibilities that are able to condition not an ideal but a better society within the limits of reality, and that could be analogically applied to the world of art. Because the strategy of democratization of knowledge, inclusivity of art creation and networking of local creative habitats, collectives for building social awareness and community can be an effective form of resistance against neoliberal practices leading to commodification of knowledge and art. And what is more important, such actions become an undoubted ground for building identity. After all, it is the soil that determines to a large extent what will grow on it.

 A może koniec już był?

„A może popełniliśmy błąd, bo apokalipsa już miała miejsce? A ściślej wiele apokalips? Spojrzenie z tej perspektywy na historię pozwala odnaleźć sporo precedensów z czasów, w których żywot ludzi przypominał losy ocalonych ze światów dotkniętych zagładą‟¹

„Opowiadanie jest prymarną zasadą umysłu. Większość naszych doświadczeń, naszej wiedzy i naszego myślenia jest zorganizowana na zasadzie opowieści. Mentalny zakres opowieści jest powiększony przez projekcję – jedna opowieść pomaga zrozumieć inną. Projekcja jednej opowieści na inną to przypowieść‟.²

„Wolność jest wówczas, gdy wspólnota razem pracuje na coś, co piękne i cenne.‟³

Pracę nad wydawnictwem Happy Ending Story zapoczątkowałam na wystawie I huty staną odbywającej się Studiu BWA Wrocław w czerwcu i lipcu 2020 roku. Wystawa była moją próbą zarysowania krajobrazu niewidocznej przestrzeni symbolicznej podlegającej kryzysowi strukturalnemu i widmu katastrofy. Stała się ona pretekstem dla powstającego przez kolejne miesiące kolektywnego wydawnictwa Happy Ending Story, będącego próbą uwspólnienia tych doświadczeń. Zależało mi na ukazaniu różnorodnych reakcji innych osób na wszechogarniające nas procesy związane z rozpadem naszych wyobrażeń o świecie oraz źródeł mitów i wpływów kształtujących naszą wizję świata. 

Rabunek środowiska naturalnego, ciągłe rozszerzanie eksploatacji zasobów przyrody na inne tereny, a także wycinanie puszczy i lasów deszczowych pod plantacje prowadzi do degradacji bioróżnorodności, sprawia, że coraz częściej ponosimy koszty tych nadużyć, a tym samym pogłębia się kryzys społeczny. Pojawia się więc rodzaj poczucia, że tak już dalej być nie może. Dotarliśmy do granicy, nie ma drogi wyjścia. Świat, w który jesteśmy uwikłani, nie ma swojego zewnętrza. To świat, w którym aspekty ekonomiczne determinują nasze życie, tym samym nas dyscyplinują lub co gorsza, doprowadzają nas do samodyscypliny. W takim wypadku trzeba zadać sobie pytanie, czy jest w nim miejsce na suwerenność, która zasadza się na przekonaniu, „że podmiot jest panem i sprawuje kontrolę nad sensem swojej podmiotowości‟⁴. Jak w toku tych procesów stać się w pełni moralnym, sprawczym podmiotem korzystającym z wolności, będącej zasadniczym aspektem autonomii jednostki, a jednocześnie stanowiącym o suwerenności wspólnoty?

Czy wciąż mamy jakąś sprawczość w świecie, w którym żyjemy trochę na jawie, a trochę jakby we śnie? Czy poranne informacje o zajęciu Kapitolu (siedziby parlamentu USA) przez ugrupowanie QAnon, w tym osobnika przebranego ni to za indiańskiego szamana, ni za wikinga, przedstawiane później w memach jako mistyfikacja, stworzona przez nieżyjącego już Kubricka, nie sugerują, że w naszym matrixie coś się jednak zepsuło na dobre? Czy świat, w którym opowieści o herosach mówią nam, że tylko przemoc daje sprawczość, a duch rewolucyjny, który jest poza dobrem i złem, podkłada ogień i patrzy jak płonie, ma szanse na zbawienie?⁵

Generowanie sprzecznych narracji, reprodukowanie neologizmów, fakenewsów, postprawd, zaklinanie rzeczywistości przez polityków i wreszcie myślenie magiczne, stanowią symptomy rozpadu sfery publicznej. Powodują skrajną indywidualizację społeczeństwa, polaryzację i wreszcie solipsyzm. Koncentrujemy się na nieprzekraczalnej granicy, na tym, co różni nasze doświadczenie od doświadczenia innych. To sprawia, że tracimy poczucie uczestnictwa we wspólnym świecie. 

W takim ujęciu nie ma miejsca na dialog, jest za to miejsce na wypowiedź, która wydaje się być bardziej wiarygodna i prawomocna, jednak jest nienegocjowalna. Nie można z nią polemizować. 

Podobna tendencje ujawniają się zarówno na scenie politycznej, jak i w mediach społecznościowych. Prawdy alternatywne powtarzane w bańkach informacyjnych wprowadzają autorytarne zasady. Trzeba się uniformizować, nie można myśleć samodzielnie - nie ma miejsca na różnorodność. Ograniczenie wolności wynika z poczucia bycia w stanie chronicznej gotowości i konieczności zajmowania stanowiska. 

Język żyje dzięki zdarzeniowości. To konflikt nadaje mu bieg, ponieważ generuje dialog i wielogłos, który jest inny, wg Bachtina⁶, od języka władzy z zasady zmierzającego do jednogłośności i ostatecznego zadeklarowania znaczeń. Zatem uznanie wielogłosowości za element decydujący o żywności kultury jest gestem krytycznym wobec wszelkiej władzy kontrolującej komunikacyjne obiegi?

Wraz z epidemią koronawirusa weszliśmy w „nową normalność‟, która jest odczuwana na każdym poziomie codziennego funkcjonowania i tworzy rzeczywistość „przed” i „po”. Niewątpliwie przywołuje to na myśl koniec świata. Wizja apokaliptyczna daje poczucie zapanowania nad czasem i sensem – jest początek i koniec dziejów.

Happy ending story, odnosząc się do zagadnienia katastrofy i końca czasów, stał się próbą przepracowania owej straty, ale i refleksją nad tym, na ile ta strata już się dokonała. To coś na kształt żałoby, którą jednak trudno przeżyć bez wsparcia wspólnoty. Happy ending story to kolektywne wydawnictwo współtworzone przez profesjonalne artystki i artystów, jak i osoby niezajmujące się sztuką. Najprościej ujmując, dotyczy ono naszej obecności w dzisiejszym świecie. W świecie, w którym całkowicie zmienił się próg widzialności piętrzących się kryzysów. 

Powstawaniu książki towarzyszył długi proces. Wydawnictwo zostało zainaugurowane przeze mnie ogłoszeniem open call, zaproszeniem wybranych artystek i artystów oraz przeprowadzeniem szeregu spotkań-warsztatów. Powstająca przez kolejne miesiące książka zebrała realizacje 70 osób. Włączaniu prac i tekstów do publikacji nie towarzyszyła żadna selekcja, może poza wyborem jednej z wielu realizacji danej autorki czy autora. Zaproszone i zgłaszające się osoby miały dowolność jeśli chodzi o formę i treść wypowiedzi. 

Wydawnictwo zorientowane na uczestnictwo innych osób nastawione jest na relacyjny charakter projektu, czerpiący z potencjału interakcji i partycypacji osób mogących wpłynąć na kształt pracy. Tym samym wyklucza monologiczne praktyki artystyczne przypisujące twórcze sprawstwo głównie jednej artystce czy artyście. Projekt stał się pretekstem do przepracowania doświadczeń, ale i poligonem, na którym razem mogliśmy zastanowić się nad relacjami, jakie nas łączą. Wspólne tworzenie książki miało być improwizacją, tworzeniem jakiegoś rodzaju społeczności, w której każdy definiuje się przez swoją pracę, przy jednoczesnym zdefiniowaniu się poprzez wielogłos. Ów wielogłos poza reprezentowaniem wielości wyobrażeń uwzględniał również wielość mediów. Znalazły się wśród nich obrazy, ilustracje, obiekty, fotografie, komiksy, teksty, wiersze, fragmenty dzienników, ale i realizacje multimedialne, które w książce prezentowane są na przykład przez odnośnik w postaci kodu QR. Uwzględniając logikę i poetykę medium, a także intencję autora oraz kontekst powstania dzieła, chciałam stworzyć przestrzeń również dla interpretacji dokonywanej przez czytelnika. Miał to być kolejny etap uwspólnienia dzieła, a swoje zastosowanie znalazła tutaj idea open source. Udostępnienie książki na zasadach wolnej licencji miało stworzyć warunki nie tylko dla interpretacji i komentowania, ale też dla ożywczego „nadrozumienia‟,stającego się pretekstem do własnej twórczości.

Kolejnym etapem uwspólnienia i poddania książki interpretacji, a nawet być może nadinterpretacji, było spotkanie i warsztaty kreatywnego czytania obrazów z prof. Anną Markowską. Spotkanie odbyło się w Studiu BWA Wrocław jeszcze podczas wystawy, a czytana była pierwsza, niewydana jeszcze prototypowa wersja książki Happy Ending Story. Podjęcie próby czytania jej bez rygoru trzymania się ikonografii czy metodologii badawczej pozostawia więcej przestrzeni do twórczej interpretacji, co w dużej mierze stanowi jej kapitał. 

Kolejne działaniu wokół projektu książki, którym było performatywne czytanie tekstów, ujawniło potrzebę „obecności‟. 80 minut obecności. Tyle zajęło przeczytanie wszystkich tekstów przez Zbigniewa Koźmińskiego - aktora Teatru Pantomimy we Wrocławiu, lektora Jacka Kasprzaka, aktorkę Teatru Capitol Justynę Woźniak oraz autorkę tekstów i współredaktorkę książki Marzen Lizurej. Performatywne czytanie książki miało być pretekstem do spotkania się i przełamania osobności, która mimo kolektywnego i partycypacyjnego charakteru projektu narzucała się ze względu na zdalny tryb, w którym został przeprowadzony. Chodziło tu właśnie o obecność i bycie razem, co również stanowi o kapitale projektu.

W tym kontekście być może jeszcze bardziej perspektywa współpatrzenia, a nawet pozbawiona realizmu utopia społeczności dbających o ludzi i w równym stopniu rozdzielających zasoby, wydaje się być ukojeniem.

Projekt miał być okazją do pomyślenia i wyobrażenia sobie nowych relacji społecznych, stosunków władzy czy systemów ekonomicznych, niekoniecznie opierających się na analizach naukowych. Być może pozornie pozbawionych sensu, banalnych, utopijnych, niemożliwych. Być może ta opowieść jest tym, czego potrzebujemy, aby nadać sens naszej obecności. Być może nasze wyobrażenia mogą okazać się tymi, które powstrzymają kryzys wyobraźni i które staną się najlepszą formą oporu wobec opresyjnej rzeczywistości.

Jest to też pytanie o potencjał narracyjny, o pogłębiani świadomości optycznej, świadomego oraz empatycznego spojrzenia i działania w świecie globalnych współzależności, polityki wykluczenia, a także rosnących nierówności.

Strategia demokratyzacji wiedzy, inkluzywności sztuki tworzenia i sieciowania się lokalnych habitatów twórczych, kolektywów na rzecz budowania społecznej świadomości i wspólnoty może być skuteczną formą oporu względem neoliberalnych praktyk prowadzących do utowarowienia wiedzy i sztuki.
W tym ujęciu ważna wydaje się perspektywa, z jakiej patrzymy, oraz grunt dla kolejnych zjawisk. Myśląc o perspektywie, jak i gruncie, stawiam na otwarte możliwości, które są w stanie warunkować nie idealne, ale lepsze społeczeństwo w ramach ograniczeń rzeczywistości, i które analogicznie można by zastosować do świata sztuki. Bowiem strategia demokratyzacji wiedzy, inkluzywności sztuki tworzenia i sieciowania się lokalnych habitatów twórczych, kolektywów na rzecz budowania społecznej świadomości i wspólnoty może być skuteczną formą oporu względem neoliberalnych praktyk prowadzących do utowarowienia wiedzy i sztuki. A co ważniejsze, działania takie stają się niewątpliwym gruntem dla budowania tożsamości. Od gruntu bowiem w dużej mierze zależy, co na nim wyrośnie.