Etymologie

Het Nederlandse woord verantwoordelijkheid is samengesteld uit twee delen: verantwoord en heid, waarbij de basis van het woord uit het werkwoord antwoorden komt.

2. Verantwoorden

Het voorvoegsel ver- voegt de betekenis toe van doen, bewegen naar of iets op zich nemen. Hierdoor krijgt verantwoorden de betekenis van zichzelf verklaren of rekenschap geven.

3. Verantwoord

Verantwoord is afgeleid van verantwoorden en betekent dat wat verklaard of gerechtvaardigd kan worden. Iemand is verantwoordelijk als diegene rekenschap moet afleggen of kan uitleggen waarom iets zo is gedaan.

1. Antwoorden

Het woord antwoorden komt van het Oudnederlandse antwurti of antwurdon, wat afgeleid is van het Proto-Germaanse andawurdijan, dat letterlijk tegenwoorden betekent. Het heeft te maken met het geven van een antwoord of reactie op iets.

Het woorddeel ant betekent tegen (zoals in tegenover), en woord komt van wurdą, wat woord betekent. Samen betekent dit dus iets zeggen als reactie op iets anders.

Verantwoordelijkheid is een woord waar iedereen een andere definitie van heeft. Het is een eigenschap, maar het geeft geen richting in wat te doen. Wat doe je eigenlijk als je verantwoordelijkheid hebt? Ik start bij de herkomst van het woord.

verantwoordelijkheid

4. Verantwoordelijkheid

De uitgang -heid" komt van het Oudnederlandse -hēd, dat een abstracte substantivering vormt. Het wordt gebruikt om een eigenschap of toestand aan te duiden (zoals ook in woorden als gezondheid of vrijheid).

Voorbeelden als in een voorbeeld zijn, geven of krijgen? Nee. Voor beeld als in: voor een beeld.

We willen het anders. Zoals het nu gaat, qua verantwoordelijkheid, willen we niet. Wat is het tegenovergestelde van tegenwoorden?

tegenwoorden

Ik haak aan op:

tegen+woorden

voor+beelden

Als ik deze voorbeelden laat zien, herken ik dat mensen de beweging maken om erachter te kijken.

beweging

Beweging. Kan ik mensen laten bewegen? Het woord verantwoordelijkheid zet alles vast. Welke beweging hebben de woorden tegenwoorden en voorbeelden in zich?

voorzetsel+

tegen+woorden

voor+beelden

iets wat je met je

lichaam

kunt doen

Ik bouw een fruitmachine in Excel met allerlei voorzetsels en dingen die je met je lichaam kunt doen.

Je praat met je mond

Je kijkt met je ogen of vorm je beelden met je handen?

Klik op fn+F9 en er vormt zich willekeurig een nieuw woord.

Voorzetsels. Iedereen heeft een lichaam. Als ik voorzetsels toevoeg aan dat lichaam, dan kunnen ze de woorden die de fruitmachine produceert uitbeelden. Ik neem alle voorzetsels die ik heb gebruikt in de fruitmachine, knip de woorden in losse letters en maak er nieuwe vormen van met behulp van diezelfde voorzetsels. Ik zet de letters tegen, voor, in, door, om, op, onder, uit, over, mee en aan elkaar.

Tijdens de Dutch Design Week in oktober 2024 presenteerde ik dit makend onderzoek naar Verantwoordelijkheid op uitnodiging van Dick Rijken en Pont aan een groep van 40 deelnemers. Naast de uitleg van dit onderzoek ben ik ook met hen aan het werk gegaan met de vormen en de fruitmachine. De vormen zijn hulpmiddelen om de woorden die ontstaan te verbeelden. De deelnemers doen dit in tweetallen. En dat is best hilarisch. Klik maar op het pijltje rechtboven in de afbeelding hieronder, dan zie je het filmpje.

Na afloop van de workshop schreven alle deelnemers hun ervaring op de vormen. Het leverde een schat aan data op.

verantwoordelijkheid

volgens de deelnemers:

• Betrokkenheid door speelse aanpak
• Hoe?
• Vrolijk, ruimte, saamhorigheid
• Lokte uit tot observeren
• Vrolijk
• Speels samen verantwoordelijk kan wat ongemakkelijk zijn, maar dat op zich verbindt ook al
• Ik vond het heel leuk om een lichamelijke beweging te geven aan platte woorden. Combinatie lichaam/geest geeft energie!
• Even iets anders doen is helemaal niet zo gemakkelijk
• Complete chaos
• Vrolijke verwarring
• In de war
• Bevrijdend, beweging, lol
• Plezier, reflectie, nieuwsgierig, andere blik, verbinding, contact
• Ik wilde meedoen, ik vroeg me af wat ik aan het doen was en waarom (hoofd!), ik voelde verbinding, ik had lol
• Anders kijken, stil staan: zichzelf en omgeving/regels bevragen
• Energie stroomt
• Contact
• Anders kijken, omdenken
• Je bekijkt het van alle kanten. Als het ware kan je eromheen bewegen
• Bewegen
• Why?
• Zorgde ervoor dat ik andere associaties maakte met de woorden
• Ongemak en ruimte. Er kwam beweging in. Plezier
• Energie. Delen. Plezier
• Leren en samen iets nieuws proberen. Plezier, verwarring, frisse blik
• Betekenis creeren door te spelen
• Bewegen. Samenwerken
• Speelsheid komt los. In beweging komen
• Fun! Elkaar inspireren en motiveren. Resultaat boeken. Buiten kaders denken en handelen
• Samen creatief zijn. Loslaten van hoe het zou moeten
• Omarm en zie de ander

verantwoordelijkheid

De deelnemers namen verantwoordelijkheid voor mijn workshop door mee te doen. Heb ik daarmee bewezen dat het kan? Samen verantwoordelijk zijn? Dat vergt nog veel meer onderzoek. Maar tijdens deze workshop lukt het wel.

Dat kan dus gewoon: samen verantwoordelijk

Door de focus te verleggen van cognitief en talig,

naar fysiek en beeldend

Of door plezier te maken en te leren