Het kader van mijn onderzoek, de context, de plek lag al jaren klaar.

Een verhaal over kunst, educatie en sociale woningen.

‘Antwerpen. Geboren, school gelopen en blijven plakken.’ 

Ik ontwikkelde me in deze stad waar de haven, het water en een mix aan bewoners me steeds hebben gefascineerd. Het was het ballet dat me naar Antwerpen haalde.
Mijn ouders en broer, die drie jaar ouder is dan ik, bleven achter in Brasschaat, een rijke gemeente ten Noorden van de stad. Mijn thuissituatie hield het midden tussen armoede en miskende genieën. Ook al staat Brasschaat bekend voor haar villa’s met lange oprijlanen, welgestelde families en dure winkelzaken, dat was niet de jeugd die ik kende. Ook Brasschaat kende een sociale woonwijk, voor gezinnen die met geld uit noeste arbeid en matige administratieve jobs een bescheiden woning konden kopen. Mijn ouders, een koppel bestaande uit een Nederlandse man en een Belgische vrouw, meer precies een Friese inwijkeling van de tweede generatie en een Antwerpse, kochten een woning via De Kleine Landeigendom. Een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap om mensen met een laag inkomen te ondersteunen in het kopen van hun eerste woning. Een sociale koopwoning dus.
De volledige wijk, waarvan hun huis deel uitmaakte, werd door mensen bewoond die door dit initiatief geholpen werden. Mijn moeder werkte dubbele shiften om de eindjes aan elkaar te knopen. Ze was zorgkundige en poetsvrouw. Maar ze was bovenal moeder. Ze wist haar werk zo te plannen dat ze steeds thuis was wanneer de kinderen thuis waren. Pas toen ik zelf een schoolgaande dochter had, begreep ik wat een roofbouw zij gepleegd had op haar eigen gezondheid. Ze werkte tijdens de schooluren en ‘s nachts. Mijn vader had wisselende jobs en probeerde ook als zelfstandige ondernemer zijn dromen waar te maken. Hij was IT-er in de jaren 80 en 90 en kende de opkomst van de computer. Als genie stond hij mee aan de wieg van de spraaktechnologie en programma’s voor technisch tekenaars die vandaag ook nog gebruikt worden. Maar zijn neus voor zaken was onderontwikkeld en hij zag zijn ideeën steeds weer weggekaapt worden door mensen die geld zagen in zijn uitgedokterde systemen.

Deelsystemen, besturingssystemen, robotica in de land- en tuinbouw... Ik heb het allemaal zien ontstaan, aan de in de sigarettenrook gehulde  tekentafel bij ons thuis. Maar het gezin heeft er weinig voor in ruil gekregen. Erger nog, mijn vader ontwikkelde door een mix van teleurstelling en frustratie een drankprobleem en een stemmingsstoornis. De sfeer werd grimmig. Er hing steeds een wolk ongelukkigheid in huis. Geboren als danser, lag de wereld niet aan maar onder mijn voeten. Ik vluchtte weg in een wereld van ultieme ontsnapping. Waar ik kon dansen en kon opgaan in de muziek en het ritme van mijn eigen hartslag. Ook al was dat thuis, tussen de rook, de grimmige wolk en de ongelukkigheid. Zolang de stereo-installatie het deed, had ik enkel de wereld nodig om aan te ontsnappen. Mijn moeder heeft me hier steeds in ondersteund. Zij begreep als geen ander dat mijn toekomst niet in een dergelijk disfunctioneel huishouden lag, maar ver daarbuiten. Ze leerde me dat wanneer je netjes kan praten, mensen je meer aux serieux zouden nemen. En dat hard werken loont.
Toen ik acht jaar oud was liet ze me auditie doen voor de Koninklijke Balletschool in Antwerpen. Ik werd aangenomen. Het was de gelukkigste dag uit mijn leven. Omdat dit betekende dat ik op internaat zou moeten gaan en dus mijn thuissituatie zou verlaten voor vijf dagen in de week, werd ik voor de keuze gesteld. Of bij moeder blijven, of gaan dansen. Ik mocht zelf beslissen. Ik heb altijd mogen beslissen, zolang ik maar een duidelijke visie had. Want buiten netjes praten, moest ik ook kunnen beargumenteren. Op zo’n moment, op die leeftijd denk je met je hart. En het was toen dat ik voelde, danser word je niet, kunstenaar wordt je niet... het overkomt je, het is een roeping, het is het hogere doel EN het is een uitweg, een mogelijkheid tot ontplooiing. Dit betekende wel dat mijn moeder nog meer uren ging werken, want de studie was duur. Zelfs mijn vader nam een vaste baan aan in Utrecht en werkte lange dagen. Mijn broer bleef achter. Iets wat op familiebijeenkomsten soms nog opgeworpen wordt.
En ik? Ik kwam aan in Antwerpen. De stad waar ik nooit nog weg zou gaan. De stad die mij mee vormde tot de persoon die ik nu ben. Waar ik na het afstuderen ging werken bij het Opera Ballet Vlaanderen als ballerina. Waar ik verliefd werd. Waar ik ronddwaalde met een gebroken hart. Waar ik een thuishaven vond na alle verre reizen als freelance danser en waar ik een dochter kreeg.
Generatiearmoede.
Het is een hardnekkig iets. Toen ik alleen kwam te staan met mijn dochter van negen maanden, had ik geen vangnet. Antwerpen liet me in de steek. Lange wachttijden bij de sociale huisvesting, stroeve sociale diensten, manke hulpverlening. Antwerpen heeft me ook gehard, ontnuchterd en in de steek gelaten.
Een opleiding aan de filmschool in Brussel had ik moeten staken door medische problemen tijdens de zwangerschap. Een plan B drong zich op. Tijdens de avonden, de weekenden en de schoolvakanties werkte ik als freelance danser in het binnen- en buitenland, overdag tijdens de schooluren ging ik terug studeren om een diploma Onderwijs te halen. Het was een investering in een toekomst voor mezelf, voor mijn eigen dochter en voor de kinderen van Antwerpen, omdat ik wist wat een verschil een leraar kan maken. Wat was drie jaar op een heel mensenleven? Ik had het mijn moeder zien doen, ik wist hoe het moest. Weinig slapen, doorzetten, kansen zien, kansen grijpen. Afstuderen deed ik niet met een thesis, maar met een danstheatervoorstelling voor een kleuterdoelpubliek. Met een grote onderscheiding en een diploma op zak ging ik het onderwijs in en bleef ik dansen, maken en onderzoeken hoe je met het lichaam kan ontsnappen aan de realiteit van alle dag. Of hoe je je er toe kan verhouden, zodat je voelt waar je kracht of je mogelijkheden liggen. Voor de danser, maar ook voor de toeschouwer.
Mijn onderzoek.
Waar nu de wijk Nieuw Zuid wordt opgetrokken lag vroeger een hide-out voor verloren gelopen zielen. Het oude Zuidstation was een gigantisch kraakpand waar daklozen elkaar troostten. De weide achter het Zuidstation was een plek waar mensen konden dwalen, waar ideeën konden ontstaan, maar waar ze ook tijd kregen om te blijven liggen in de zon. Het rook er naar de in de grond gesijpelde olie van oude raffinaderijen aan de Zuidrand. In Scheld’apen kregen beginnende bandjes een eerste podium, was er een volxkeuken voor wie het eten in de supermarkt te duur werd en was er tijd en ruimte om elkaar te ontmoeten. In de donkerste nachtclub van de stad - De Petrol - gebeurde wat het daglicht niet verdragen kon. Er stonden ook woonwagens van mensen die uit de stad werden verdreven. Nog voor ik moeder werd ging ik er graag wandelen wanneer ik me niet helemaal deel voelde van de samenleving. Het contrast tussen de bezige stad en de tijd die stilstond aan het Zuidstation kon niet groter zijn. De eeuwige stroming van de Schelde aan de rand van het station vormde het enige verband tussen deze plek en de stedelijkheid. Helemaal vooraan op Het Zuid stond een enorme woontoren met sociale appartementen. De kantoren van de sociale huisvestingsmaatschappij waren gehuisvest op de begane grond. Ik bezocht ze later meermaals, hopend op een thuis enkele verdiepen hoger.
Het leven kan soms raar lopen. Dat besef had ik wanneer ik jaren later een klas had in een containerschooltje op het braakliggend terrein naast diezelfde woontoren. Het schooltje zou gaan deel uitmaken van een hele nieuwe wijk waar ze De Petrol, Scheld’apen, de woonwagens en het veld voor hadden gesloopt. Het terrein was vanaf dan in handen van Triple Living, een projectontwikkelaar die ook een tentakel heeft binnen de stadsontwikkeling. Met het schooltje hielden we kleine interventies in de woontoren om de bewoners een fijn Kerstfeest te wensen, of om een lentepoetsbeurt te organiseren. Pas toen vielen me de schrijnende toestanden op die zich achter de gordijnen in de toren afspeelden. Inmiddels waren mijn dochter en ik uit de armoede gekropen en woonden we bij een man die vandaag mijn echtgenoot is. Een componist en muzikant. Iemand die verder kijkt dan generatiearmoede, verloren lopen en niet helemaal deeluitmaken van. Maar het was 'educatie' dat er voor gezorgd heeft dat ik uit de kansarmoede geraakte.
Ik besef heel erg goed, dat het leed achter de voordeuren van de woontoren, ook mijn leed had kunnen zijn. Ik voelde me verbonden met de bewoners.
Achter de woontoren begon de ontwikkeling van een nieuwe wijk, met luxeflats en onbetaalbare nieuwe woningen. Lang speelde ik met het idee om een documentaire te maken over het contrast tussen de nieuwe wijk en de woontoren. Hoe keken de bewoners van de woontoren naar de nieuwe wijk? Hoe keken de bewoners van de nieuwe wijk naar de woontoren? Waar Het Zuid altijd al een plek was van contrasten, kon dit contrast wel tellen. Een afgeleefde betonnen woontoren en gloednieuwe luxeflats naast elkaar. De documentaire is er nooit gekomen. Maar ik ben wel wekelijks blijven wandelen in de wijk om de veranderingen waar te nemen. Het containerschooltje werd opgedoekt, de woontoren werd afgebroken en de bewoners werden ingeplant in de nieuwe wijk Nieuw Zuid. Omringd door prestigieuze architecturale projecten, werden drie appartementsgebouwen gebouwd door Woonhaven, een sociale woningbouwvereniging. De bewoners van de oude woontoren, kregen hier hun nieuwe plek. En nog steeds vroeg ik me af, hoe kijken de bewoners van de woontoren naar hun nieuwe wijk. Hoe kijken de bewoners van de nieuwe wijk naar de bewoners van de woontoren? Tot op de dag van vandaag blijven die contrasten zichtbaar. Het fascineert me. En tegelijkertijd is het me niet vreemd. Het vormt voor mij een stukje heimat in de stad waarin ik woon en leef.

Voor mama.

1 en 2 september
Summerschool:

Een nieuwe start en een terugblik, over opwinding en verwarring.
Het weerzien met de afstudeerders en de starters voelt als de summerschool van vorig jaar. Ik ben opgewonden, zenuwachtig, hyped up! Wanneer ik Jan en Jan zie, voel ik dat ik blij ben om weer aan de slag te gaan.
Ik las nogmaals A Thousand Plateaus van Deleuze en Guattari. (1987)
En het trof me dat zij proberen weergeven dat het rizoom, het netwerk, een eindeloze connectiviteit en verbindingen maakt tussen semiotische kettingen, machthebbende organisaties en omstandigheden die gerelateerd zijn aan kunst, wetenschap en sociale strijd. En dat semiotiek heel diverse vormen kan aannemen buiten de talige vorm. Ze suggereren vormen van perceptie, mimetische vormen, gesturale vormen en cognitieve vormen. (P.5-7)
Ik voelde me thuiskomen.
Het sterkte me in mijn eerder bevinding dat mijn fysieke vorm van dataprocessing mogelijk was. Maar het gaf ook voeding aan een meer manifeste houding om mezelf als kunstenaar als vezel, als draad en verbinding in te zetten tussen de de bewoners van de stad, kunst en de machthebbende autoriteiten zoals het stadsbestuur.

Ik las ook het boek het stad in mij van Maud Vanhauwaert opnieuw. (2020) Hoe zij zich schrijvend en dichtend tot de stad, mijn stad, Antwerpen, verhoudt stimuleert me om mezelf ook tot mijn stad te blijven verhouden. Maud was twee jaar lang stadsdichter in Antwerpen, van 2018 tot en met 2019. In het boek staan niet enkel de gedichten die ze die twee jaar tijdens het stadsdichterschap heeft geschreven, maar ook hun context, het ploeteren, het zoeken, het leven...
En na het herlezen van het boek stel ik me de vraag of Antwerpen ooit klaar zou zijn voor een stadsdanser? 

Momenteel lees ik A Restless Art van Mattarasso. (2018)
Het schudt me heen en weer. In het boek wordt beschreven wat het verschil is tussen participatieve kunst en gemeenschapskunst. Ik voel een groote affeniteit met participatorische kunst. Maar eigenlijk doe ik in het onderzoek aan gemeenschapskunst. Maar kan ik me wel vinden in alle deelelementen van gemeenschapskunst? Ik heb heel veel vragen en ik merk dat ik heel het onderzoek in vraag stel. (p.45-59)

En met deze mentale toestand kom ik terug in het fantastische entourage van MKE. En wat blijkt, iedereen is in de war en zenuwachtig. De starters omdat alles nieuw is, de afstudeerders omdat iedereen aan het begin van het onderzoek staat.
En dan hebben we een ontmoeting met Leen Tielemans. Zij werkt voor de Stad Antwerpen aan het Cultuur- en kunstenbeleid. We krijgen bij haar de documentaire ‘Groeten uit de Koekenstad’ van Jan Beddegenoodts te zien. Een documentaire die op dit moment jammer genoeg nergens anders te zien, of te verkrijgen is. [1]
Mijn hoofd borrelt en ontploft!
We zien en horen kunstenaars, kunstcollectieven, sociaal-artistieke initiatieven, ... die voelen dat ze langzamerhand uit de stad geweerd worden, letterlijk.
De werkplaatsen worden niet langer finaciëel ondersteund, of ze worden door de stad zelf in een pand geplaats aan de rand, buiten de stad, ... Ik hoor verzuchtingen en angsten. Het verdreven worden, niet erkend worden, het niet vergund worden. Waarom voelt het zo herkenbaar? Het zet me met mijn kleine onderzoek van vorig academiejaar, het wekelijks dansen in het openbaar aan de scheldekaaien, middenin deze stroom aan gevoelens.
Het geeft me niet enkel een sterk verantwoordelijkheidgevoel, maar tegelijk ook een gevoel van vrijheid. Want als je niet erkend wordt, heb je je ook niet te verantwoorden.
En ik toch voel ik me verantwoordelijk om me net als kunstenaar te verbinden met anderen, kunstenaars en niet-kunstenaars, die zich niet erkend voelen.

Dit is een geschenk! Een cadeautje. Ik voel me geprivileerd dat ik deze documentaire heb mogen ervaren.

Dansen, ik moet terug gaan dansen! In de stad, in de wijk, in de straat, in het park, ... Dansen!

Bronnen: 

Deleuze, G., Guattari, F. (1987). A Thousand Plateaus. University of Minnesota Press

Matarasso, F. (2019). A Restless Art. Calouste Gulbenkian Foundation.

Vanhauwaert, M. (2020). het stad in mij. Dasmag.

4 september 2022
Antwerpen
Zwijgerstraat

Achter elk raam ligt een leven.
In de woonkamer, in bed, onder de douche, aan het fornuis.
Achter elk raam worden er elke dag duizend kleine handelingen verricht. Handen wassen, haren kammen, de deur sluiten.
We denken niet na over deze handelingen, we doen ze automatisch.
Deze kleine choreografieën hebben we ons eigen gemaakt en zitten in ons lichamelijk archief.
Iedereen heeft zo'n archief, een bewegingsarchief.
Wat kunnen we met deze schat aan bewegingen in de statigheid van de stad, de wijk of de straat?
Hoe kunnen we de verschillende archieven ontdekken van elkaar?
Hoe kunnen we deze kleine individuele verzamelingen, die we vaak in solitude vasthouden, inzetten om te verbinden?
Wat doen we individueel anders, maar collectief hetzelfde?
En hoe kan ik als bewegingskunstenaar daar iets in betekenen?
Hoe open ik de gordijnen voor de buurman ze weer sluit?

9 september 2022

Een eerste crisis en een nieuwe vraag!

Het is de eerste 'Meesterproef werkdag' van het academiejaar.
We hebben individuele digitale gesprekken over onze onderzoeken.
En ik voel meteen een enorme chaos in mijn hoofd. 

Volgende vragen doemen bij me op:

Wanneer de personen die ik contacteer niet reageren, wat doe ik dan?

Ga ik dan gewoon het contact aan met de bewoners op straat?
Hoe doe ik dat?
Als student?
Als kunstenaar?
Pratend?
Dansend?

Word ik hier nu niet heel erg met de neus op de feiten gedrukt?
Ik ben wit en gepriviligeerd.
Welke verhaal heb ik te vertellen?

Is het mijn verhaal?

Wie ben ik om te stellen dat er weinig sociale cohesie is?

Op de deurbellen van de sociale wonningbouw staan veel anderstalige namen. Hoe ga ik daar correct mee om? Hoe treed ik in contact?
En welke lichamelijkheid zet ik daar voor in?

Is dit dan een eerste deelvraag?

Is het dan de sociale cohesie die ik onderzoek?
Of (onder)zoek ik het contact?

Nee, het is wel de sociale cohesie die ik onderzoek. Maar ik zet het lichaam ook in om contact te maken.

Deelvraag 1:
'Welke lichamelijkheid zet de kunstenaar in om het contact aan te gaan met de bewoners in de wijk?'

Is het wel haalbaar in één academiejaar?
Het lijkt wel of ik maar net genoeg tijd heb om het theoretische kader uit te werken. Maar ik wil aan de slag.
Moet ik het theoretische en het praktische splitsen?

Dien ik 'de straat' te laten vallen?
Kan ik het praktische luik in de straat oefenen en het theoretische in de wijk?
Hoe geef ik dat dan weer?
Hoe voeg ik dat weer samen?

Een gesprek met Emilie brengt soelaas.
Ze vertelt me dat dit een eerste muur is waar ik tegenaan loop.
"Wie initiatief neemt, die komt muren tegen.
Loop niet om de muur heen, sta stil bij de muur.
Wat doet die muur met je?
Wat is jouw aandeel? Wat ligt buiten jou om?
Hoe kan je omgaan met die muur?
Heeft die muur een deur die toegang tot nieuwe informatie verschaft?"

Het stelt me gerust.
Dit hoort erbij.
Ik vind het vervelend en spannend tegelijk.

En dat gevoel zou dus blijven...

22 september 2022

Een eerste ontmoeting met Mieke Smet.

Mieke is de vriendin van Hans Bossmann, mijn kritische vriend.

Afgelopen zomer, nadat ik Hans had gevraag om mijn kristische vriend te zijn in het onderzoek, zijn de twee op vakantie gegaan en is hier een relatie uit ontstaan.

Mieke woont toevallig in de wijk die ik wil onderzoeken. 

Zoveel toeval bij elkaar voelt te mooi om waar te zijn.
Daarenboven is Mieke textielkunstenaar en heeft ook een atelier in de wijk. [1]

Ik ben steeds een beetje bang geweest om geen toegang te vinden bij de bewoners van de wijk, maar deze kans dient zich dus aan.

Mieke woont evenwel niet in de huurflats van de sociale woningbouw (Woonhaven[2]). Ze woont in Zuiderzicht. Een luxe-torenflat van projectontwikelaar Triple Living.[3]

Ik had enige twijfel om haar als eerste aanspreekpunt te nemen.

Zoals vermeld heeft ze nu een relatie met Hans. Hierdoor heeft ze een ander perspectief op het onderzoek. Ze is meer dan een participant uit de wijk. En haar sociale status ligt ver van de bewoners waaruit ik het onderzoek graag zou willen starten.

Dit had ik graag kunnen overleggen met Khalid El Hatri, docent sociaal werk aan de Kareld de Grote Hogeschool in Antwerpen en jury tijdens mijn presentatie van het onderzoeksplan. Als stichter en leidinggevende van de stichting Young Fenix[4], heeft hij tonnen ervaring in het werken met en voor mensen met een migratieachtergond of sociaal zwakkere gezinnen. Hij maakte de opmerking dat ik me zeer bewust dien te zijn dat ik wit en gepriviligeerd ben. Dat ik moeite zal moeten doen om de sociale huurders te bereiken. Dat ik daar een sleutelfiguur voor nodig heb. Iemand die de wijk kent en met die doelgroep werkt of communiceert. Maar Khalid heeft het te druk. 
De tijd verstrijkt en we zijn ondertussen al bijna een maand verder zonder dat ik een sleutelfiguur heb gevonden.
Ik besluit Mieke als eerste bewoner te benaderen.

We spreken af in een koffiebar in de wijk.
In de koffie bar zitten enkel witte vrouwen. Het terras is afgespannen met zwarte linten.

Mieke is heel hartelijk.
Ze vertelt me over haar woning. Het gebouw telt 25 etages met elk +/- 4 woonunits.
Er is een bewonersvereniging actief in het gebouw.
Deze vereniging komt op regelmatige tijdstippen samen om zaken te bespreken. Voornamelijk bezorgdheden.
Wanneer ik vraag over welke bezorgdheden dat gaat, vertelt ze dat andere bewoners klagen over overlast. Soms spelen er kinderen in de inkomhal beneden. Dat zou erg storen. Ook is er veel zwerfvuil. Mensen laten hun afval achter in de lift of de gang.
En afgelopen week is er een BIN opgestart. Een Buurt Informatie Netwerk. [5]
Dat is eigenlijk een structurele samenwerking tussen de politiediensten van Antwerpen en de buurtbewoners uit de wijk. De buurtbewoners staan in contact met de ordediensten en kunnen overlast, onrust of een vermoeden van criminele activiteiten melden. Deze samenwerking zou een veiliger gevoel moeten genereren voor de buurtbewoners.
Mieke heeft zelf geen nood aan het BIN.
Er zou een andere buurvrouw zijn die zeer sturend is en deze zaken regelt.
Ze belooft me de contactgegevens van deze buurvrouw nog te bezorgen.

Er zou elke week een man actief zijn in de buurt die voor het onderhoud van de groenperken verantwoordelijk is. In deze man zie ik mogelijk ook een sleutelfiguur. Iemand die informele babbels heeft met wijkbewoners. Een aanspreekpunt, een klankbord voor verzuchtingen. De ogen en oren van de wijk.
Helaas kent Mieke zijn naam niet.
Zelf heb ik hem afgelopen zomer niet opgemerkt tijdens mijn wandelingen.
Is dit toeval, of was ik niet opmerkzaam genoeg?

Mieke vertelt me over Circuit.[6]
Circuit heeft als opzet een buurthuis te zijn, maar volgens Mieke kent het een heel moeizame start.
Er is binnen Circuit een kringloopwinkel actief, een fietsherstelatelier, een plantenzaak en een koffiebar van Oxfam. Er worden af en toe workshops georganiseerd waarin je electronica of fietsen leert herstellen.
Mieke huurt er een ruimte als atelier.

Ze heeft zelf een jaar geleden een initiatief opgestart waarbij ze de bewoners van de wijk trachtte te betrekken bij een participatief kunstproject.

Samen maakten ze een duurzaam handwerk. Ze deed dit in samenwerking met Circuit.

Maar na het project is het haar niet meer gelukt de bewoners samen te krijgen. En ze hoopte op een meer diverse groep mensen. Nu bestond de groep uitsluitend uit mensen met een woning van Triple Living en veelal mensen uit haar eigengebouw.

Het accent van Circuit ligt op duurzaamheid, in materiële zin.
Ik kende Cuircuit eigenlijk enkel als kringloopwinkel. Ik ga er regelmatig langs.
Maar blijkbaar kan je ook zelf een ruimte huren om een workshop te geven.
Dit lijkt me interessant voor wanneer ik met verschillende bewoners samen wil komen.

We besluiten samen naar Circuit te wandelen na de koffie.

Daar ontmoeten we Laura Demayer, community manager van Circuit.
Ze is enthousiast over mijn onderzoek en zou graag haar ruimte ter beschikking stellen tegen een democratische prijs. Maar dan zou ik het wel minstens 8 weken op voorhand moeten laten weten.
8 weken...
Dit voelt heel dubbel. Want ik heb het gevoel heel traag te gaan. Ik zou nu echt niet kunnen voorspellen waar ik over 8 weken zou zijn met dit onderzoek.
Om een workshop te organiseren, heb ik eerst deelnemers nodig. En die heb ik voorlopig niet.

Na het gesprek heb ik een dubbel gevoel.
Er is een bewonersvereniging, maar enkel in het gebouw waar Mieke woont, Zuiderzicht. Of er zijn er misschien nog, maar die ken ik nog niet.
Er is wel een BIN, maar dat netwerk heeft eerder een controlerende functie.
Het buurthuis is eigenlijk geen open buurthuis, geen ontmoetingsplek, maar een ruimte waar circulaire projecten een ruimte kunnen huren. De kleinste ruimte kost €750, hoorde ik van Laura. En wanneer ik een workshop zou willen organiseren, of een interventie binnen dit buurthuis, dan zou ik het minstens 8 weken op voorhand moeten boeken. Op voorwaarde dat de ruimte dan vrij is.

En dan vind ik het nog moeilijk dat ik deze zomer geen oog heb gehad voor de man van de onderhoudsdienst.

Wanneer ik terug thuis ben, besluit ik enkele mensen te zoeken en te contacteren:

Jonathan Lambrechts van het Buurt Informatie Netwerk Antwerpen.
Misschien staan zij ook in contact met een sleutelfiguur binnen de wijk?

Femke Stroobants, sociaal assistente van Woonhaven, de sociale woningsmaatschappij die de sociale woningen in de wijk verhuurt. Wanneer het me niet lukt om rechtstreeks in contact te komen met de bewoners, dan kan ik misschien via hen contact leggen?

24 september 2022

Woonhaven.

Woonhaven is een sociale huisvestingmaatschappij.
Zowel huren als kopen is mogelijk bij Woonhaven.

Op hun website lees ik het volgende over hun visie:[1]

“Woonhaven Antwerpen biedt huurders een kwalitatieve en betaalbare woning aan in een aangename omgeving met aandacht voor duurzaamheid en architectuur.

Zij creëert een woonmix met respect voor herkomst, overtuiging en sociale achtergrond van de bewoners. Woonhaven Antwerpen draagt bij tot een beter leefklimaat in de stad Antwerpen.

Op die manier draagt Woonhaven Antwerpen bij tot het realiseren van het recht op wonen en het emanciperen van haar bewoners. We staan garant voor een toegankelijke en aangename woonomgeving en hebben aandacht voor het evenwicht tussen respect voor het individu en samen wonen.”

Wanneer ik dit zo lees, hebben onze visies raakpunten met elkaar.

Het willen bijdragen aan een beter leefklimaat in de stad Antwerpen is een grote gemaanschappelijke noemer.

Aandacht hebben voor het evenwicht tussen het individu en het samenwonen is iets wat me raakt.
Ik ben wel benieuwd hoe zich dit vertaalt in de praktijk.

Wanneer ik een beetje verder zoek zie ik dat ze de ambitie hebben om tegen 2030 8 verschillende Duurzame Ontwikkelingsdoelen te bereiken. (DOD’s)[2]
De Duurzame Ontwikkelingsdoelen situeren zich binnen de Sustainable Development Goals zoals geformuleerd door de VN.

Binnen deze doelen zie ik er 3 terug die ik zelf ook probeer te benaderen tijdens mijn kunstenaarschap:

10. Ongelijkheid verminderen

11. Duurzame steden en gemeenschappen
17. Partnerschap om doelstellingen te bereiken

Ik maak mezelf wel de bedenking dat ik kan aangesproken worden op een manifeste houding binnen mijn onderzoek.
Ik onderzoek al kunstenaar. Hoe kan ik me niet verhouden tot deze DOD’s?

Als kunstenaar sta ik in de wereld en verhoudt ik mij ertoe.
Het verzwijgen van mijn doelstellingen als kunstenaar, maar ook als burger zou niet eerlijk zijn.
Waarmee ik niet zeg dat ik deze doelstellingen ook daadwerkelijk tot uitvoering kan of zal brengen.
Ik blijf ook maar een kunstenaar die onderzoekt.
Het is niet dat ik een project of werking uit de grond stamp.
Nog niet...

Laat ik eerst maar onderzoeken of dat wel enige relevantie heeft.

Terug naar Woonhaven.
Ik ben er meer en meer van overtuigd dat ik Woonhaven dien te contacteren en dat ik hen nodig heb om deze doelgroep aan bewoners te kunnen contacteren en onderzoeken.

Ik contacteer hun sociaal assistent een tweede maal.

5/10/2022

Ik heb een gesprek met buurtregisseur Carl van de Genachte.

Een buurtregisseur is een functionaris die werkt als tussenpersoon tussen de buurt of de wijk met al haar bewoners en de openbare diensten van het district Antwerpen.
Hij of zij is zowel een aanspreekpunt als een moderator.
Carl is al geruime tijd de buurtregisseur voor de wijk Sint-Andries. Deze wijk ligt in het zuiden van de stad Antwerpen. In 2010 werd aan hem een prijs uitgereikt door de buurtbewoners van die wijk, de Gouden Neus.
Het was een bekroning voor de inzet die hij levert en een stimulans om anderen aan te zetten tot meer interesse in het wijk- en verenigingsleven.

Met de ontwikkeling van de wijk Nieuw Zuid werd hij aangesteld om ook in deze wijk buurtregisseur te zijn.
Ik heb dus goede hoop dat hij een zicht heeft op sleutelfiguren binnen de wijk. En misschien heeft hij informatie over bestaande netwerken binnen of met de wijk.

Carl zegt dat de wijk nog erg nieuw is. Toch is deze in opbouw sinds 2017.
Hij heeft weinig contact met de bewoners uit de wijk.
Op de vraag wanneer hij contact maakt met de bewoners, antwoordt hij dat dit meer in functie is van gemeld overlast.
Er zijn soms wat problemen met sluikstort aan de sorteerstraatjes.

Carl praat langzaam en bedachtzaam.
Ik heb het gevoel dat hij zich erg hard achter zijn functie schuil houdt. En dat is eigenlijk ook normaal. Want ik spreek hem ook tijdens zijn werkuren.

Ik vraag hem hoe hij contact maakt.
Daarop formuleert hij een antwoord met een anekdote uit een actie in de wijk Sint Andries.
Wanneer daar problemen waren met sluikstort heeft hij via acties de kinderen in de wijk gemobiliseerd en kwam hij zo in contact met de ouders.
Hij bevraagt me of ik informatie heb over de kinderen in de wijk. Wat heb ik gezien tijdens mijn observaties? Welke kinderen zag ik, hoe bewogen ze zich in de wijk?
We praten over speeltuinen en grasvelden. Maar komen samen tot de conclusie dat er veel kinderen van buiten de wijk naar het park komen. En dat de kinderen van binnen de wijk vaak alleen buiten spelen, zonder ouderlijk toezicht.
We gaan na welke scholen er in de buurt liggen. De kinderen uit de wijk zullen naar alle waarschijnlijkheid in de scholen in de buurt gaan.
Misschien kan ik zo aan contactgegevens komen?
Nu weet ik als onderwijzer dat je als school geen contactgegevens mag delen met derden. Dus beschouw ik dit als een dood spoor.

We praten over Circuit, wat zou moeten functioneren  als de kringloopwinkel en het buurthuis in de wijk.
Carl geeft aan dat hij denkt dat Circuit maar weinig kan betekenen in de wijk. Het ligt op de foute locatie.
De bewoners van de wijk komen er grotendeels in nieuwe appartementen wonen. Zij hebben meestal geen boodschap aan tweedehands spullen.
Zeker het overgrote deel van de nieuwe inwoners kopen in het bovenste prijssegment van de woningmarkt en zullen hun interieur vormgeven met nieuwe spullen.

Ik vraag Carl of hij zelf ook al vaak is gaan observeren in de wijk.
Maar zijn antwoord is wat ontwijkend.
Vooralsnog trad hij voornamelijk op wegens sluikstort, loslopende honden of parkeeroverlast.
Zaken waar ik binnen mijn onderzoek eigenlijk niet meteen aan dacht.
Misschien heb ik ook een te rooskleurige bril op wanneer ik naar ‘het samen leven’ in de wijk kijk.

Ik grap dat er misschien ook wel eens een melding over mij zou kunnen komen.
Want ik ga elke zondag in de wijk plaastnemen om te dansen in de openbare ruimte.
Hier moeten we om lachen en nu pas lijkt het ijs gebroken.
Humor, een sleutel.

Carl vraagt me wat mijn ambitie is met de resultaten van mijn onderzoek.
Ik vertel dat ik denk dat er een rol is weggelegd voor ‘kunst’ in de wijk. En dat ik dit allereerst zou willen onderzoeken.

‘Kunst’ zou ruimte en aandacht kunnen scheppen waarin bewoners, ongeacht of ze in de woningen van Woonhaven of Triple Living wonen, elkaar kunnen ontmoeten en leren kennen.

We denken samen na en Carl vraagt of dit dan een soort ‘werking’ zou kunnen zijn.
Ik antwoord dat ik dat geweldig zou vinden. ‘Dat zou een droom zijn.’ Hoor ik mezelf zeggen.
Vervolgens vraagt hij of ik dit dan alleen wil doen, of eventueel vanuit Costa, het ontmoetingscentrum van Sint-Andries?

Natuurlijk is dit erg fijn en zou ik hier heel concreet op willen ingaan.

Maar dit zijn toekomstdromen en we dienen terug te keren naar de essentie van het onderzoek.
‘Wat zijn mijn volgende onderzoeksstappen?’ vraagt Carl.
Ik vertel over bewegingssessies met bewoners. Kan ik workshops organiseren waarin ik samen met de bewoners op zoek ga naar mogelijkheden om elkaar beter te leren kennen?
Heeft dans en beweging daarin een fasciliterende en misschien zelfs verbindende factor?
Dit zijn de vragen die ik zou willen onderzoeken.
Carl wijst me op de grote verscheidenheid aan culturen bij de bewoners van Woonhaven. Dit is volgens hem echt een struikelblok. Hij voorspelt dat ik geen participanten van Woonhaven zal kunnen aantrekken.

Hij raadt me aan om de sociale assistente van Woonhaven te contacteren.
Of om deur aan deur te gaan met iemand van Woonhaven.

Zelf bedenk ik me dat ik misschien wel het meeste tijd zal investeren in de vraag ‘Hoe maakt de kunstenaar contact met de bewoners van de wijk?’

Carl wijst me ook op de moeilijkheden qua timing. De winter is volgens hem een heel moeilijke periode om mensen te ontmoeten. De koude maanden zorgen er voor dat mensen gaan ‘cocoonen’.

Hierna komt hij terug op het dansen in de wijk. Hij vraagt me waarom ik dit doe?
Ik vertel hem dat op deze manier de mensen me al leren kennen en op eigen initiatief in contact kunnen treden met mij. Maar dat ze op die manier zichzelf ook verhouden tot een ‘kunstenaar’. Zonder dat ze eerst  een drempel moeten overgaan om een artistieke ruimte binnen te gaan. Ze komen er in de openbrare ruimte, ongepland, mee in contact.

Carl vraagt of ik dan soms het gevoel heb dat mensen niet met kunst in aanraking willen komen?
‘Volgens mij niet echt. Maar soms heb ik wel het gevoel dat de beleidsmakers het niet zo prettig vinden dat ik zo’n open en zichtbare positie inneem.’ Probeer ik voorzichtig.

Heel gesprek lang heb ik het gevoel dat Carl het gesprek stuurt en me soms wat van de rails duwt zodat ik geen al te directe vragen kan stellen.
Hij heeft een positie die indirect gestuurd wordt door het beleid van de stad.
Hij is funtionaris in dienst van...

Met deze opmerking probeer ik een reactie uit te lokken.
En dan pas zie ik de persoon achter de functie.
Carl vertelt, snel en energiek.
‘Dat hij dat niet goed begrijpt. Dat dit enkel maar positief kan zijn. Dat het kansen zou bieden.’

‘Het zou mensen ook kritisch kunnen doe kijken.’ Zeg ik.
‘Ja, dat is waar.’ Zeg Carl.

En dan hebben we het kort over het huidige cultuurbeleid van de stad.
‘Ik kom daar niet direct mee in contact, maar ik volg het wel.’ antwoordt hij.
‘Het is jammer wat er allemaal gebeurt, maar ja...’

En dan gaat de deur terug dicht. Want Carl kruipt terug in zijn functie, aangestuurd vanuit het beleid van de stad.
En dan begrijp ik dat ik ook met iemand van het beleid moet gaan praten.
Want als zij mee de houding tegenover ‘kunstenaars’ bepalen, dan bepalen ze dus voor een stuk mee mijn onderzoek.

Bedankt Carl voor het gesprek.
En graag tot snel.
In een café in de buurt, waar we vrij kunnen praten en elkaar kunnen bevragen.

Als mens.

Wat kan de (dans)kunstenaar betekenen voor de sociale cohesie in de wijk?

Alvorens volgende vragen te behandelen:

Kan de kunstenaar van betekenis zijn?

Wat kan de kunstenaar betekenen in de wijk?

Wat is sociale cohesie voor de kunstenaar?

Wat kan de kunstenaar betekenen voor de sociale cohesie in de wijk?

Ga ik eerst even in op 'wie is de kunstenaar?'

1. Wie is de kunstenaar?

Ik vatte dit onderzoek aan als danskunstenaar.

Doormiddel van artistiek onderzoek onderzocht ik de wijk.

Ik danste, maar ik hield ook gesprekken en ik ging heel vaak wandelen.

Ik ben er van overtuigd dat artistiek onderzoek vanuit een andere discipline ook waardevolle data had gegenereerd, maar wellicht niet dezelfde.

Het perspectief van de danser vertrekt vanuit het fysieke.

De danser ervaart met het lichaam. (Hermans 2016)

1.1 Heeft dit een invloed op het onderzoek?

De danser verhoudt die ervaringen tegenover eerdere ervaringen via dans. (Hermans 2015 p.6)

Dit doet de danser met het bewustzijn dat de opgedane ervaringen en het lichaam dat ervaart samenvalt. Dit begrip heet embodiment. (Latour 2004 p. 205-229)

Hoe ik ervaar is niet hetzelfde als hoe iemand anders ervaart. Omdat iemand anders niet met mijn lichaam ervaart. (Merleau-Ponty 2006)

Mijn lichaam is een verzameling aan subjectiviteit. Mijn perspectief is ook een blik vanuit subjectiviteit. En de data die gegenereerd zijn kunnen dus niet anders dan subjectief zijn.

(ter Meulen, B.C., van Woerkom 2009 p. 134)

1.2  Is dit onderzoek wel valabel onderzoek?

Artistiek onderzoek wint aan terrein, niet enkel in sociale domeinen. Ook in academische kringen wordt artistiek onderzoek naar waarde geschat.

Artistiek onderzoek kan krachtige perspectieven bieden op een variatie aan onderwerpen, daar waar klassiek academisch onderzoek niet zoekt.

Niet als een creatieve probleemoplosser. Maar door vragen te stellen doorheen en via een artistieke proces; “through artistic practise”. (Hübner 2022 p. 13)

Artistiek onderzoek en theoretisch academisch onderzoek staan soms op gespannen voet. Er wordt getwijfeld aan de kwalitatieve eigenschappen van artistiek onderzoek. Maar misschien hoeft dit niet wanneer artistiek onderzoek naar waarde wordt geschat.

Zijnde niet meer waard dan academisch onderzoek, niet minder waard dan academisch onderzoek, maar deel van academisch onderzoek.(Borgdorff 2010 p. 17)

De kunstenaar dient zich dan ook bewust te zijn van zowel diens eigen relevantie als diens relativiteit. (Borgdorff 2008 p. 96)

Bronnen:

Borgdorff, H. (2008). Artistic Research and Academia: An uneasy Relationship. Årsbok konstnärlig FoU.

Borgdorff, H. (2010). Where are we today? The state of the art in artistic research. Årsbok konstnärlig FoU.

Hermans, C. & Bremmer, M. (2015) Embodiment in Art Education, Teaching and Learning with the Body in the Arts. Amsterdam Hogeschool voor de Kunsten, Amsterdam.

Hübner, F. (2022) In Good Company. Think we must. Inaugural lecture for the professorship Artistic Connective Practices. Fontys Fine and Performing Arts.

Latour, B., (2004). How to Talk About the Body? The Normative Dimension of Science Studies

In Body & Society Vol. 10(2–3), SAGE Publications, London.

Merleau-Ponty M. (2006). The phenomenology of perception. Routledge, London.

ter Meulen, B.C., van Woerkom, T.C.A.M., (2009). The embodied mind: Over de subjectiviteit   

van het lichaam, Lessen voor de neuroloog? In Tijdschrift voor Neurologie en Neurochirurgie. Ariez, Zaandam.

06/10/2022

Ik heb een gesprek met Ella De Vylder

Ella is de leefbaarheidsmedewerker bij Woonhaven, de sociale woningbouwvereniging.
Woonhaven verhuurt de appartementen aan de bewoners in hun gebouwen in de wijk Nieuw Zuid.
Als leefbaarheidsmedewerker is zij het eerste aanspreekpunt voor de bewoners over het wonen en leven in de gebouwen.
Maar ze houdt zich ook bezig met het welbevinden van de bewoners.
Als opleiding volgde ze sociaal werk, en ze vindt het naar eigen zeggen belangrijk dat de bewoners graag leven en wonen in de wijk.
Ik vertel haar dat ik de wijk heb geobserveerd en dat het me opviel dat de groep bewoners van Woonhaven weinig contact lijken te hebben met de andere bewoners in de wijk.
Ella knikt instemmend. ‘Dat is ook zo.’
‘Ik zou ze wel in contact met elkaar willen brengen.’, zeg ik.

‘Dat is echt heel moeilijk.’ Het woord ‘moeilijk’ valt meteen in het begin van het gesprek.
Ik zeg haar dat ik denk dat daar wel een rol voor kunst is weggelegd. Dat ik geloof dat kunst er wel voor kan zorgen dat er verbindingen ontstaan.
‘Ja, maar zelfs de bewoners van de andere woontorens...’ Ze aarzelt.

En dan ratelt ze:
‘Zelfs de rijkere, als ik ze zo mag noemen, zijn weinig betrokken tot de wijk. Er wonen heel veel expats. Die mensen blijven daar niet lang. Blijkbaar staat 30% van het gebouw Zuiderzicht leeg.’
Het zijn cijfers en inschattingen. Maar droog, hard en weinig hoopgevend.
‘Enkel de mensen van Woonhaven blijven er echt wonen.’, zegt ze.
‘Ik bedoel, als je bij Woonhaven op ’t Nieuw Zuid kan wonen, dan heb je chance (geluk). Dat zijn echt mooie appartementen. Je zou ook op het Kiel of op de Luchtbal kunnen wonen.’
Het Kiel en Luchtbal zijn andere wijken in Antwerpen. In die wijken staan er ook grote gebouwen van Woonhaven. Maar de verschillen zijn er minder zichtbaar. Het Kiel en Luchtbal zijn algemeen achtergestelde wijken. Er heerst veel kans-armoede.
Ik vertel haar dat ik ooit ook nog als alleenstaande moeder op de wachtlijst heb gestaan voor een woning van Woonhaven. ‘Toen stond ik op de wachtlijst voor het Kiel. Maar ik heb er nooit één toegewezen gekregen.’
Ik voel dat ze even pauzeert.
Pas nu voel ik een opening.
Ze bekijkt me, waar ze eerder in het rond keek.
Ik ben één van haar mensen. Ik ben niet zomaar iemand met een exotische fascinatie voor mensen die minder kansen hebben gekregen.

‘Ik denk dat dat ook wel mijn motivatie is en waarom ik me verbonden voel met de bewoners in de wijk.’ Vertel ik verder.
Ella knikt en beaamt. Haar schouders gaan omlaag en ze ademt uit voor ze praat:
‘De wachtlijsten gaan over jaren... Heb je al contact gehad met Circuit?’
Ik antwoord dat ik al contact heb gehad met Laura.

‘Wij willen ook nauwer samenwerken met Circuit. We willen de bewoners ook daar naartoe krijgen. Vorig jaar in de paasvakantie hebben we samen met Circuit een actie gedaan met de kinderen van Woonhaven. We maakten een paas-piñata met paaseitjes in. Maar we hebben dat echt aan de deuren van de appartementsgebouwen moeten doen, want anders kwamen de bewoners niet. Dat was fijn, maar Laura is vrij nieuw. En we willen zoiets wel terug oppakken. Dus we gingen volgende week eigenlijk overal nog eens bellen. Dat werkt eigenlijk het beste. Gewoon overal gaan bellen en zeggen... “Hallo ik ben Ella van Woonhaven, we willen dit met jullie doen.”... Dat werkt eigenlijk het beste. Niet met flyers of met brieven, of zo. Dat werkt niet!’
Heel veel informatie.

En als ik nog zou twijfelen over flyeren in de brievenbussen, dan heeft Ella die twijfel weggenomen.
‘Ik zal even uitleggen wat ik wil doen.’, zeg ik. ‘Ik zou graag fysiek aan de slag gaan met de beide bewonersgroepen, waarbij ze in contact komen met elkaar. In de vorm van drie workshops zou ik hen elkaar willen laten ontmoeten. Ik zou daarbij de fysieke grenzen willen respecteren. We gaan niet meteen voor direct fysiek contact. We kunnen heel laagdrempelig en veilig beginnen.’

Ella is geboeid. Ze luistert.
‘Mijn vraag aan jullie is eigenlijk hoe ik in contact kom met de bewoners. Hoe werf ik die mensen voor die workshops?’
‘Awel, wat ik denk... kinderen, dat werkt altijd beter. En gewoon binnengaan, aanbellen.’
‘Dan moet ik wel eerst binnegeraken, want de toegangsdeuren beneden aan de portalen zijn altijd op slot.’

‘Dan ga ik mee, geen probleem. Dan heb ik de bewoners ook nog eens gezien. En het helpt waarschijnlijk wel dat ik er bij ben.’

Ik leg haar ook mijn idee met de magnetische puzzelstukken in de lift uit.
Ik zou allerlei (geklede) lichaamsdelen en mijn hoofd willen ophangen, waar anderen dan een persoon mee kunnen maken. Hier zou ik een gebruiksaanwijzing en mijn whatsapp willen bijhangen. Zo kunnen de knutselaars een foto maken en die naar me appen. Op die manier kan ik telefoonnummers vergaren en een whatsapp-groepje starten. Een mini-netwerk. Dit vind ze een heel leuk idee. Ze weet alleen niet zeker of de wanden van de lift magnetisch zijn. Maar dat zouden we dan kunnen testen wanneer we daar zijn.

‘Als het niet in de lift kan, dan kan het wel in de gang.’
Ella vertelt me dat er ooit al eens een puzzelproject was geweest. Dat elke bewoner een puzzelstuk kreeg en dat er aan de uitgang een tafel was om samen een puzzel te maken. Maar dat was in een andere wijk, in een gebouw met maar één uitgang. Maar daar zijn volgens haar oplossingen voor.
Ze kent niet alle gebouwen vanbuiten.
Ze is verantwoordelijk voor alle bewoners van Woonhaven in de postcodes 2000 en 2018. Dat is een enorm groot gebied. Dat is heel het centrum van Antwerpen en de Zuidelijke wijken.

En dan vertelt Ella iets wat me raakt.

‘Ik moet er toch dringend naartoe. We hebben bericht gekregen van Tripple Living over de tuintjes van de bewoners van Woonhaven. Ze vinden ze niet uniform genoeg. Nu willen ze daar een doek voorhangen.’
Tripple Living is de projectontwikkelaar van de wijk.
De tuintjes van de bewoners van Woonhaven zijn eigenlijk balkons met aanplanting of wat bloempotten met planten in. Sommige bewoners hebben ook sierverlichting gehangen, of een windgong.
Tripple Living zou zich storen aan de mik mak aan materialen en aanplantingen. Dit zou de wijk ontsieren.

Voor mij betekent dit:

De bewoners van Woonhaven leggen een stukje van hun identiteit in hun tuintje. Ze geven hun esthetiek weer aan de hand van planten, potten, versiering. Ze laten voorbijgangers zien dat zij daar wonen. Dat dit is wat zij mooi vinden. En laten dus ook voor een groot deel zien wie zij zijn.

Dit raakt me echt heel diep.
In mijn tuintje voel ik me thuis. Tussen de zorgvuldig uitgezochte planten, de rozen die ik verzorg en koester. De potten die ik heb verzameld of heb gekregen vormen voor mij een weergave van een verhaal. Een collage aan materiaal. Voor mij is mijn tuintje een kunstwerk.

‘Maar het is niet erg, ze gaan er zelf voor zorgen.’ Ella probeert me gerust te stellen. Maar het lukt haar niet. Op dat moment besluit ik dat ik ook met iemand van Triple Living wil spreken.

We maken een afspraak om bij de bewoners langs te gaan op 13/10/2022.

En zelf maak ik met mezelf de afspraak om uit te zoeken wie ik kan contacteren bij Triple Living.

Ik had heel lang uitgesteld om Woonhaven te contacteren.
Het voelde lange tijd toch een beetje alsof ik via de huisbaas van de bewoners in hun leefwereld zou komen.
Maar ik vond geen andere mogelijkheid.
Het voelde niet juist om hen zomaar aan te spreken op straat.

Ik wil dit juist doen,

ik wil dit voorzichtig en doordacht doen.

Ik wil dit zorgzaam doen.

En nu ben ik blij dat ik Ella heb ontmoet. Want zij is blij met mijn vragen en met de aandacht die ik aan de wijk wil schenken.
En zo zie je dat je elkaar kan helpen.

Het rizoom wordt zorgzaam uitgebouwd.

2 oktober 2022

Nederlandse Dansdagen

Empowering Dance:

Ik ging naar een workshop georganiseerd door het Rotterdamse Dansateliers.[1]
Zij faciliteren en ondersteunen het onderzoek ‘Empowering Dance’ naar het ontwikkelen van Soft Skills doormiddel van participatieve dansprojecten. Als uitkomst van het onderzoek werken ze mee aan de ontwikkeling van een digitaal handboek voor dansleerkrachten, danskunstenaars en iedereen die hier mee aan de slag wil. Het is vrij digitaal raadpleegbaar op http://empowering2.communicatingdance.eu/guidebook/en/

De workshop begon met een korte theoretische uiteenzetting door Connor Schumacher en Kristin de Groot.
Kristin scheen een licht op de tot standkoming van het internationale onderzoek. Verschillende internationale instellingen werken mee an het onderzoek en het project wordt finacieel ondersteund door de EU.
Connor Schumacher vertelde dat hij onderzoek doet naar het inzetten en ontwikkelen van Soft Skills, zachte vaardigheden, doormiddel van dans. Soft Skills zijn volgens hem vandaag de meest belangrijke vaardigheden om in onze samenleving te kunnen ‘samen leven’.
Hij zei dat dansvaardigheden eigenlijk dans-soft skills zijn. Je hebt heel wat sociale vaardigheden nodig om samen te dansen. Je kan ze dus ook ontwikkelen door dans.
“Dance let you craft your skills.”
Dit komt doordat we de vaardigheden van onszelf en de ander fysiek ervaren. Wat we fysiek vaak ervaren, worden mentale processen en patronen.

Door het dansen ontwikkel je dus eigen je ‘mens zijn’.
Je oefent je ‘embodied cognition’. “...Consiousness through your body, not through your mind.”

Hij gebruikt hier naar eigen zeggen ‘social choreography’ voor. Participatieve en inclusieve dansworkshops waarin professionele dansers en niet-professionele dansers samenkomen en dansen.

Hierna gingen we aan de slag. Een groep van ongeveer 20 deelnemers, dansers en niet-dansers, jongeren, ouderen, vrouwen en mannen, werden op de danvloer uitgenodigd. Beginnende van kleine oefeningen met de ogen gesloten, op het eigen lichaam en de eigen beleving gericht, gingen we stapsgewijs over naar partneroefeningen, groepsdansen en vocale uitingen. Het valt niet te ontkennen dat de dansessie zeer verbindend werkte.
We waren allemaal vreemden voor elkaar en zaten schuchter in de zaal. Na afloop van de danssessie waren we in gesprekken verwikkeld en wisselden contacten uit.
We werden terug bij een gedeelte theorie betrokken.
Aan de hand van een schema met Soft Skills werden we bevraagd naar onze eigen vaardigheden als danser, dansleraar, danskunstenaar en mens.
Het was tijdens deze bevraging dat de waarde van mijn eigen dansessies in het openbaar duidelijk werd.
Ik reflecteerde op het experiment dat ik vorig academiejaar was begonnen aan de Scheldekaaien en waarover ik wekelijks rapporteerde op een openbaar blog.[2]
Ik was al van plan om deze manier van reflecteren terug als methode in te zetten voor het onderzoek, maar vandaag werd duidelijk dat dit dansen in het openbaar eigenlijk de essentie is van mijn kunstenaarsschap.
Kristin hielp me door mijn reflectie heen en merkte op dat mijn meest ontwikkelde vaardigheid ‘empathie’ was. De vaardigheid me open te stellen en werkelijk te voelen.
“Enkel wanneer je zelf een goed ontwikkeld inlevingsvermogen hebt, kunnen mensen zich ook tot jou, maar ook tot zichzelf verhouden.”
Dit vond ik enorm krachtig verwoord.
Misschien ben ik ook wel een ‘social choreographer’? En is het dansen in het openbaar wel een waardige methode?
Ik had het dansen naar aanleiding van de les afgelopen vrijdag in het schema ‘methodologie’ geplaats. Meer als mogelijkheid dan als vaststaand iets.
Maar deze workshop en deze ontmoeting motiveert me om er ook echt mee aan de slag te gaan.

Komende week ga ik dansen in de wijk.

Kristin en ik wisselen contactgegevens uit en beloven elkaar op de hoogte te houden van onze onderzoeken.

Wat kan de (dans)kunstenaar betekenen voor de sociale cohesie in de wijk?

Er schuilt een sterke aanname in de bovenstaande vraag. 

Met name dat de kunstenaar iets kan betekenen voor de sociale cohesie in de wijk.

Maar is dit wel zo? Wat maakt dat ik deze aanname in de onderzoeksvraag laat staan?

2. Kan de kunstenaar van betekenis zijn?

De vraag stellen is ze als kunsteducator beantwoorden.

Wanneer ik dans in de wijk, of ik verhoud me tot de bewoners tijdens een gesprek, dan treden zij ook in verbinding en op hun beurt in verhouding met mij. Het is een iteratief proces waar zowel ik als de Ander kunnen door ontwikkelen. (Rancière, 2015, p. 22-23; Twaalfhoven 2020, p.14-23)

De kunstenaar kan van betekenis zijn door het artistiek onderzoek en het artistiek proces te delen met alle deelnemers aan het onderzoek. Gaande van de participanten aan de gesprekken, tot de toevallige voorbijgangers tijdens de dansinterventies.

De omgeving en ieder die daar deel van uitmaakt, in een permanente of tijdelijke vorm, komt in contact met mij als kunstenaar en de praktijk die ik beoefen door dit onderzoek.
In die zin zie ik mijn versmelting als kunstenaar met de omgeving, als een artistiek gebaar naar die omgeving. (Balthazar & Schnabel, 2021)

De kunstenaar kan in deze omgeving van betekenis zijn als die van betekenis wil zijn.
Het werk van de kunstenaar zal die intentie moeten dragen en de kunstenaar zal dat engagement moeten willen aangaan. (Twaalfhoven 2020, p.161)

Het van betekenis zijn, of betekenis geven aan ligt in de diepste kern van de kunsteducatie.
Het is als mens en kunstenaar als subject bestaan, we zijn. Waarbij het niet zo zeer belangrijk is wie we zijn, maar hoe we zijn. (Biesta, 2017, p. 65)
Omdat hoe we zijn zal bepalen wat we zien of wat we voor ‘mogelijk’ zien. (Lijster, 2023)

Kunstenaar zijn en werken met, door en in kunst, is perspectieven scheppen voor al diegenen die met dit werk in aanraking komen. (Biesta, 2017, p. 122)

Maar de kunstenaar moet zich wel bewust zijn van wat die wil betekenen.
In hoeverre wil de kunstenaar zaken in het midden leggen en anderen zich hier toe laten verhouden, of wil de kunstenaar sociale veranderingen teweegbrengen. (Vanhee 2019 p.4)
In de wijk Nieuw Zuid is het niet mijn betrachting om binnen het onderzoek sociale veranderingen teweeg te brengen.
Dit ligt ook niet in mijn bereik op dit moment.

2.1. Wat ligt binnen het bereik van de kunstenaar?
Tijdens dit onderzoek werd duidelijk dat het in contact treden met de bewoners het meeste tijd vroeg. Omdat ik dit zorgzaam en correct wou doen, met respect voor de context van de bewoners.

Vooraleer ik de juiste omstandigheden had gevonden waarbinnen zinvolle gesprekken konden plaatsvinden, ging er een lange tijd vooraf waarin vooral observaties plaatsvonden.

Gedanste observaties en wandelingen ter observatie.

Ook had ik de hulp nodig van de leefbaarheidsmedewerker van de sociale woningbouwvereniging, voor ik de bewoners van die woningbouwvereniging kon spreken.
Natuurlijk had ik ook gewoon als ‘burger’ kunnen aanbellen en hen wat vragen kunnen stellen.
Maar inhoeverre zouden dat dan zinvolle gesprekken geweest zijn? En hoeveel eigenaarschap zou de bewoners toekomen en hoeveel mezelf? En hoe sociaal-wenselijk zouden de antwoorden zijn, wanneer je als bewoner niet de tijd krijgt om je eerst een beeld te vormen van het vraagstuk dat je samen gaat behandelen?

En daar ligt de sleutel van wat de kunstenaar wel kan.
De kunstenaar kan de vraagstukken binnen diens onderzoek tonen aan de bewoners.
Het vraagstuk bevragen samen met de bewoners geeft ruimte aan de perspectieven van de bewoners.

De bewoners schijnen niet enkel een ander licht op de onderzoeksvraag, maar vooral op het te onderzoeken onderwerp, namelijk de wijk waar zij zelf deel van uitmaken.

Zo bestuderen en onderzoeken de bewoners en de kunstenaar dus samen. (Rancière, 2015, p. 19-21)

Hier ligt de essentie van het kunsteducatieve fundament van dit artistiek onderzoek.
Het ligt in het bereik van de kunstenaar om dit mogelijk te maken.
Door tijd, ruimte en aandacht te delen met de bewoners stelt de kunstenaar de wijk en haar eigenschappen scherp. (Hübner 2022, p.13)

Hierdoor genereert het onderzoek niet enkel zeer betekenisvolle data over de sociale cohesie binnen de wijk, maar schept het ook de mogelijkheid om samen ‘in te beelden’ wat de wijk, of wat de sociale cohesie zou ‘kunnen zijn’. (Lijster 2022, p.156)

Deze ‘inbeelding’ omvat ook de wensen en de verlangens van de bewoners.

2.2. Wat ligt niet binnen het bereik van de kunstenaar?

Als de kunstenaar eerlijk en oprecht is, zal die toegeven dat het niet in zijn macht ligt om binnen het onderzoek al grote veranderingen plaats te laten vinden.

En dat is in dit onderzoek niet anders.

Al vinden er mogelijks wel kleine veranderingen plaats binnen de personen en bewoners die deelnamen aan gesprekken, of in contact kwamen met mijn dansen in de wijk.

Maar hier heb ik als kunstenaar weinig deelname aan, laat staan controle.

Waar ik niet mee wil zeggen dat ik het niet mee teweeg heb gebracht.

Dat zijn beide verschillende zaken. (Bossmann, H., persoonlijke communicatie, 19 maart 2023)

Het verschil ligt in de intentionaliteit.

Ja, het is mijn intentie dat mensen zich verhouden tot mij en mijn kunstenaarschap, zoals ze zich verhouden naar hun eigen context en de wereld rond zich heen.

Het in beschouwing nemen, vanuit een verscheidenheid aan perspectieven, draagt bij tot het kunnen ervaren en het kunnen inbeelden en verbeelden.
Nee, het is niet mijn intentie te sturen wat die mensen ervaren, of wat zij zien in hun verbeelding.
Daar heb ik geen eigenaarschap in.

Dat kan ik ook niet.

Wat meteen ook duidelijk aangeeft wat niet in het bereik van de kunstenaar ligt.

Het veranderingen faciliteren, de emanicipatie van burgers en sociaal kwetsbare groepen ligt niet binnen het bereik van de kunstenaar, maar van anderen.
Dit werk is het domein van de sociaal-cultureel werker en diens netwerk aan organisaties.

De kunstenaar is geen sociaal-culturele werker, maar een artistiek werker.

Een juistere term zou zijn een artistiek onderzoeker. Hij/zij/hen beschouwt en geeft weer.

Ook al is de kunstenaar sociaal-geangeerd of heeft hij een sociaal-culturele praktijk, er is pas sprake van sociaal-cultureel werk wanneer de sociaal-culturele praktijken een zekere mate van institutionalisering vertonen. Met name overheidsregulering en -ondersteuning is onontbeerlijk bij sociaal-cultureel werk. (Socius 2016)

Pas dan kan er verandering plaatsvinden.

En laten we dit sociaal-cultureel werk ook niet onderschatten.

De kunstenaar heeft in de meeste gevallen niet de juiste vorming gekregen om dit werk op een correcte en integere manier uit te voeren.

Maar de kunstenaar kan wel eerst vaststellen en onderzoeken, om vervolgens verschillende actoren en belanghebbenden aan te vuren actie te ondernemen wanneer dit urgent en relevant is.

Op deze manier kan de kunstenaar zorgzaam aan de slag gaan.
Enkel zo, met respect voor de context en al wie daar deel van uitmaakt, kan ik als artistiek onderzoeker bijdragen aan sociale verandering. (Vanhee, 2019, p.4)

Bronnen:

Balthazar, M., Schnabel, B., ‘Kunst niet ín maar áls publieke ruimte’, e-tcetera #164, 1 juni 2021. Geraadpleegd op 8 oktober 2022 van https://e-tcetera.be/kunst-niet-in-maar-als-publieke-ruimte/

Biesta, G. (2020). Door kunst onderwezen willen worden. Kunsteducatie na Joseph Beuys. ArtEZ Press. Arnhem.

Hübner, F. (2022). In Good Company. Think we must. Fontys, Fine and Performing Arts.

Lijster, T. Community, Commons, Common Sense. (2022) Social Inclusion, Volume 10; Issue 1. Cogitatio, University of Groningen.

Lijster, T. (interview door Bohlmeijer, L.) Commons. Wat We Gemeen Hebben, Een filosofie van de meenten. In De Correspondent. [Aflevering audio podcast] Spotify. Geraadpleegd op 3 februari 2023, van https://open.spotify.com/episode/6

Rancière, J. (2015). De geëmancipeerde toeschouwer. Octavo.Amsterdam.

Socius. (2016) Wat is sociaal-cutureel volwassenenwerk? Socius.be. Geraadpleegd op 3 maart 2023, van https://socius.be/wat-is-sociaal-cultureel-volwassenenwerk/

Twaalfhoven, M. (2020). Het is aan ons. Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen.

Vanhee, S. (2019). Bodies of Knowledge: hoe we weer kunnen leren van elkaar. Recto Verso Onlinedossiers. Geraadpleegd op 8 november 2022, van https://www.rektoverso.be/artikel/bodies-of-knowledge-

8/10/2022

Bron:

Essay:
‘Kunst niet ín maar áls publieke ruimte’

Martha Balthazar, Bernadette Schnabel

Balthazar en Schnabel zijn twee medewerkers die ik afgelopen jaar heb leren kennen bij Atelier Leon, een werking rond de choreograaf Seppe Baeyens.
Elke zaterdagvoormiddag vindt er een vrijtoegankelijke en gratis workshop plaats in een dansstudio in Molenbeek, Brussel, België.
Deze workshops met het oog op inclusie en vrijheid, vormen de inspiratiebron voor Baeyens zijn dansvoorstellingen.
De voorstellingen ‘Invited’ en ‘Birds’ zijn gemaakt met mensen die naar dit atelier kwamen als bezoeker en participant.
Zowel Balthazar als Schnabel begeleiden deze workshops.
In Etcetera vond ik een essay terug dat ze schreven over het gebruik van de openbare ruimte als theaterzaal.
De laatste voorstelling van Bayens, ‘Birds’, vindt plaats op marktpleinen.
Het is een participatieve voorstelling, waarbij er een vast kader is warin de voorstelling vorm gegeven wordt. Maar waar de inhoud en het materiaal aan danspassen bepaald worden door deelnemers en toevallige voorbijgangers.

Het artikel vond ik terug omdat ik me afvroeg waarom ik in het openbaar zou dansen in de wijk? Vorig jaar was ik een klein onderzoek begonnen aan de Scheldekaaien.
Morgen zou ik deze actie, deze onderzoeksmethode willen verplaatsen naar de wijk Nieuw Zuid voor de meesterproef.
Voor mij is het een logische methode om data te generen, informatie op te halen uit de wijk.
Maar het is soms moeilijk om er de vinger op te leggen.

Het is mezelf verbinden met de wijk. Mezelf beschouwen als een verzameling aan moleculen die zich begeven tussen de molecules die de wijk vormen.
Het is de moleculen van de wijk de kans geven om zich rond me, door me en in me plaats te nemen. Op deze manier vereenzelf ik me met deze moleculen en ervaar wat zij ervaren.
Balthazar en Schnabel geven aan dat de opzet van Birds is om de grenzen tussen danser, toeschouwer en voorbijganger te laten vervagen.
Ik wil nog verder gaan.
Ik wil tegelijk danser, voorbijganger, toeschouwer en wijk worden.
Op die manier kan ik me verhouden tot mezelf en alles wat er deel van uitmaakt.
Toch dien ik met veel elementen rekening te houden.
Volgens Balthazar en Schnabel komt de democratie van de openbare ruimte onder druk te staan wanneer er gedanst wordt in deze publieke ruimte. Dansers zouden ook mensen kunnen afschrikken.
Hier kan ik me iets bij voorstellen. En ik ben me er van bewust dat voorbijgangers mogelijks afkerig kunnen reageren wanneer ik iets doe wat voor hen niet behoort tot de gewone gang van zaken.
Ik wil me niet opdringen aan de wijk.
Het is geen performance die ik uitvoer, het is een dansend onderzoeken.
Mijn intentie dient duidelijk te zijn. Ik voer geen voorstelling op.
Toch heeft mijn onderzoek in de wijk nog iets gemeen met ‘Birds’.
‘Kunst’ kan niet enkel deeluitmaken van de publieke ruimte.
Balthazar en Schnabel wijzen op de mogelijkheid van ‘kunst’ om publieke ruimte worden.
In die zin zie ik mijn versmelting als kunstenaar met de omgeving, als een artistieke gebaar naar die omgeving.
Minstens voor de duur van mijn verblijf verandert de samenstelling aan moleculen op een wijze dat iedereen die in de omgeving komt mee deel wordt van mijn ‘kunst’.
Voorbijgangers worden dansers, gebouwen worden een décors, de wind danst mee...
Vanuit mijn perspectief.
Wordt de wijk dan geen theater, geen podium?
Het verschil ligt in de intentie.
Ik heb als kunstenaar de intentie om de ruimte en alle elementen in de ruimte te onderzoeken. Maar de elementen in de ruimte hebben daarom geen intentie om hun positie te onderzoeken.
Hoogstens zullen ze zich tot me verhouden en zichzelf vragen stellen.
Maar op het moment dat dat gebeurt, zijn we samen ‘kunst’ in een gedeelde ervaring. 
En dat is voor mij, op dit moment, voldoende.

Bron:

Balthazar, M., Schnabel, B., ‘Kunst niet ín maar áls publieke ruimte’, e-tcetera #164, 1 juni 2021.

Wat kan de (dans)kunstenaar betekenen voor de sociale cohesie in de wijk?

We behandelden eerder de vraag of de kunstenaar íets kan betekenen.
Berustend op het feit dat de kunstenaar iets kan betekenen, wil ik verder gaan met de vraag wát hij/zij/hen dan zou kunnen betekenen?
Daarna zou ik ook willen stilstaan bij hoe hij/zij/hen dat zou kunnen doen.

3. Wat kan de kunstenaar betekenen in de wijk?
Een kunstenaar kan opmerken en weergeven.
In en tijdens onderzoek geeft de kunstenaar weer wat er zich voordoet.
Wat kan er allemaal opgetekend worden?
Welke zaken en acties zijn al aanwezig in de wijk?

Welke samenwerkingsverbanden, welke individuen, groepen, mogelijkheden liggen er al?

Welke leemten vinden daartussen plaats?
Wat is er latent aanwezig, maar waar zou men zonder aandacht overkijken?

Wat ontkiemt er, maar krijgt er voorlopig nog niet voldoende water of licht?

De kunstenaar is als het ware een archeoloog. Hij/zij/hen legt bloot en maakt zichtbaar door middel van het genereren en onmiddellijk in situ weer te geven wat zich blootgeeft.
(Woltinge, persoonlijke communicatie, 15 december 2022)

Artistiek onderzoek heeft een sterke affeniteit met sociaal onderzoek, en meer bepaald de ethnografie. De onderzoeker is net, zoals in de ethnografie, tegelijk deelnemer als observator. (Borgdorff 2010, p.29)

Het gevaar bestaat dat in deze studies waar ethnografie gebruikt wordt mensen achter de cijfers verdwijnen in het generaliseren van individuele cases. En ook al is het leven in de stad een veel onderzocht thema door menswetenschappers, sociale wetenschappers en antropologen, toch blijft het gebruik van een te grote loep een terugkerend fenomeen.

Beter grijpt men terug op het individu in plaats van de sociale groep als vertrekpunt.
Onderzoeken vanuit de reële relaties tussen individuen, niet vanuit groepen of categorieën, geven ons meer informatie en data die anders achter het generaliseren verscholen blijven. (Soenen 2006, p.28-30)

En net hier kan de kunstenaar als artistiek onderzoeker van betekenis zijn.
Het vermogen van kunst is om vragen te stellen en dingen te bevragen door de praktijk van kunst zelf. De kunstenaar stelt zich vragen over wat een omgeving of situatie hem/haar/hen biedt om te onderzoeken. (Hübner 2022, p.13)

Het is de kunstenaar eigen nieuwsgierig te zijn. Hij/zij/hen vraagt zich voortdurend af hoe indrukken en bevindingen gemanifesteerd kunnen worden.

Dat manifesteren is het scheppende vermogen.

De kunstenaar handelt door te scheppen.

Door zijn/haar/hun handelen wordt de kunstenaar mens tussen de mensen. (Joosten 2019)
Met name in de publieke ruimte doet de mens zich voor als een menselijk wezen dat deel uitmaakt van- en tegelijk de samenleving schept. (Arendt in Joosten 2019)

Hierdoor is het mogelijk voor de kunstenaar om zich tot individuen en reële relaties te verhouden, en hen als deel van een groter geheel te onderscheiden.

Tegelijkertijd verhouden deze individuen zich tot de kunstenaar en diens werk.
De kunstenaar en kunst kunnen de publieke ruimte steeds weer opnieuw ‘maken’ of ‘scheppen’ door in deze ruimte te projecteren wat zou kunnen zijn.
Alles wat latent aanwezig is, kan de kunstenaar verbeelden.

Waardoor toeschouwers en deelnemers zich vragen kunnen stellen over hun eigen waarneming en zodoende ook over hun eigen ruimte. (Gielen 2015, p.278)

Maar welke ruimte kunnen we scheppen wanneer we niet zien, niet aanvoelen wat er al aanwezig is? (Samson 2023, persoonlijke communicatie)
Daar ligt tegelijk de kracht en de verantwoordelijkheid van de kunstenaar.
Door deel uit te maken van het publieke domein, met de kennis en het werk van kunst, voedt de kunstenaar niet enkel het publieke domein maar ook het gesprek binnen het publieke domein. (Joosten 2019)

Hij/zij/hen kan tegelijk de gemeenschappelijke ruimte waarin de kunstenaar of de kunst zich bevindt confronteren. De kunstenaar kan de ruimte openbreken, waardoor mogelijkheden zichtbaar worden voor iedereen die met de kunstenaar in aanraking komt. (Gielen 2015, p.278)

Dus buiten het genereren van data doet de kunstenaar tegelijk ook een geste aan het publieke domein. En schept de mogelijkheid voor anderen om zich, vanuit het eigen perspectief, te verhouden tot datzelfde publieke domein.

Binnen deze verhoudingen lag wat er al latent aanwezig was. Deze kiemen krijgen licht door het openbreken van het domein.
Deze nieuwe data zouden waarschijnlijk verborgen zijn gebleven wanneer er geen artistiek onderzoek had plaatsgevonden.

Waarmee ik dus wil aantonen dat ik geloof dat de kunstenaar, of de artistiek onderzoeker, in een bredere context van betekenis kan zijn dan enkel het artistieke veld, of het artistieke onderzoek zelf.

3.1. Hoe kan de kunstenaar van betekenis zijn in de wijk?

Het is niet mijn bedoeling een soort handleiding of programma naar voor te schuiven met een gebruikswijzer voor het werk van de kunstenaar of de artistiek onderzoeker.

Ten eerste is elke kunstenaar zelf in staat voor diens eigen kunst de juiste methode te ontwikkelen.
Ten tweede zou het contradictorisch zijn met al hetgeen ik net heb willen duiden.

Ten derde zou dat de schijn kunnen opwekken dat er door betekenis te geven, ook iets ‘opgelost’ kan worden. Wat ook weer een contradictie zou zijn met hetgeen ik nog wil beschrijven.

Het is eerder mijn bedoeling licht te schijnen op enkele voorwaarden waaraan de kunstenaar, of artistiek onderzoeker zich volgens mij best kan houden, opdat het hem/haar/hen net tegenhoudt dit te willen doen.

3.1.1 Niet oplossen, enkel weergeven.

De kunstenaar, of de artistiek onderzoeker, geeft niet ‘de betekenis’ aan de wijk, noch aan de sociale cohesie binnen de wijk. Hij/zij/hen geeft enkel weer.
Dit doet de kunstenaar juist door niet te willen oplossen, maar temidden van de context te blijven, hoe die zich ook voordoet. (Haraway 2016)

Het is door te verblijven in de context en met de context zoals die zich voordoet, dat de kunstenaar deel wordt van de context.

3.1.2. Een ‘Sympoietische’ praktijk.

De kunstenaar gaat een ‘sympoietische’ praktijk aan.

Hierdoor maakt de kunstenaar niet louter eigen werk, maar werk in gedeeld eigenaarschap met de context. (Haraway 2016, p. 58-67)

Ik houd van de idee van een sympoietische praktijk.

Het ‘samen maken’ geeft de mogelijkheden tot verbindingen tussen de kunstenaar, diens kunst, de context en al wie deel uitmaakt van die context snel en duidelijk weer.

Het zorgt voor een bijna automatische vermenigvuldiging van de betekenisgeving binnenin het werk van de context. Door de wisselwerking met het publieke domein en diens actoren wordt er een veelvoud aan betekenissen bij toeschouwers en participanten gegenereerd.

Dit komt doordat de betekenis van ‘het werk’ zich openbaart aan zowel de kunstenaar als het publieke domein. (Heidegger in Warwick 2012, p.10)

3.1.3. De aanwezigheid van de kunstenaar.

De kunstenaar kan dit werk en dit handelen enkel delen wanneer hij/zij/hen aanwezig is.
Dit werk eist het handelen in het publieke domein zelf. Anders kan de context niet deelnemen.
Het is als artistiek onderzoeker ook een voorrecht om het handelen en het onderzoek dat het handelen onderzoekt in het publieke domein te laten plaatsvinden. (Joosten 2019)

Door betrokken te zijn tot de context en wie daar deel van uitmaakt als gelijke te beschouwen, toont de kunstenaar zich als mens onder mensen. (Arendt in Joosten 2019)

Het aanwezig zijn van de kunstenaar binnen de context geeft ruimte en mogelijkheid tot het ‘her-verbeelden’ van en door de context.
Betrokkenheid naar de wereld is er over spreken en bijdragen aan de verhalen die daar gebeuren. (Vasterling 2022)

Het verhouden van de verlangens van de mensen binnen de context tegenover wat er al aanwezig is kan op velerlei manieren. Maar het is de kunstenaar eigen dit op een artistieke manier uit te voeren.

Op deze manier krijgt de context de kans om te ‘her-verschijnen’ door esthetische ervaringen, verhalen of andere expressievormen (Lijster 2022, p.156)

3.1.4. Het zit hem in de actie.

De kunstenaar, werkt als artistiek onderzoeker doorheen zijn/haar/hun artistieke proces.
De kunstenaar handelt zo samen met de bewoners.
In het handelen kunnen de bewoners zich verhouden tot de kunstenaar, tot zichzelf, tot elkaar en tot de wijk waar ze deel van uitmaken.

Wanneer de kunstenaar dit niet enkel als zijn/haar/hun werk beschouwt, maar als een werk in een gedeeld eigenaarschap met respect voor de context waarbinnen de kunstenaar en de bewoners werken, dan kunnen de bewoners zelf ook de wijk scheppen en vanuit eigenaarschap over de wijk onderhandelen.

Zo heb ik als danskunstenaar de eigenschappen van de wijk zoals die zich nu voordoen, en de verlangens met betrekking tot de wijk en haar sociale cohesie, bij elkaar trachten te brengen tijdens het dansen binnen de context.

Maar dansen alleen zou onvoldoende geweest zijn.

3.1.5. Het menselijk handelen bestaat uit meer dan het artistiek handelen alleen.

De kunstenaar is, zoals eerder vermeld, mens tussen de mensen.

Ook de kunstenaar weeft diens menselijke draad doorheen het netwerk van menselijke relaties. (Arendt 1964)

Door de wereld in te gaan, door beschikbaar te zijn voor ontmoetingen binnen de context, door empathisch te luisteren, zonder op voorhand te weten wat er gezegd zou worden maakt de kunstenaar plaats voor de verrassing. De verrassing die enkel plaatsvindt wanneer je geen verwachtingen hebt. (Pépin 2022, p.111-122)

3.1.6. Een dialoog start vanuit het luisteren.

Een ontmoeting draagt de dialoog latent in zich.
Wie voldoende geduld heeft, wie voldoende ruimte geeft, zal dialoog krijgen. (p.104-107)
Het begin van de dialoog bestaat altijd uit het luisteren.

Luisteren kunnen we ook enkel wanneer we aandachtig aanwezig zijn.

Het is ook de spanning in een lichaam voelen, de ademhaling observeren, humor ontdekken. Luisteren is ervaren en bewust meeresoneren. (Herman & Vanhee 2021)

Hier komt het werk van de danskunstenaar van pas. Actief luisteren doe je met het volledige lichaam, niet enkel met het oor.

De dialoog draagt ook een scheppende kracht in zich. Luisteraar en spreker maken hem samen.

Door samen aanwezig te zijn, in het artistiek handelen, of in het simpelweg luisteren naar elkaar, vormt zich een netwerk van menselijkheid.
Een menselijkheid bestaande uit zowel ervaringen, kennis, geschiedenis en verhalen. (Vasterling 2022)
Het is aan de kunstenaar om die ervaringen en verhalen van de eigenaar te laten zijn en deze niet te claimen als die van hem/haar/hen.

Bronnen:

Borgdorff, H. (2010). Where are we today? The state of the art in artistic research. Årsbok konstnärlig FoU.

Gielen, P. (2015) Performing the Common City, On the Crossroads of Art, Politics and Public Life. Uit Interrupting the City, Artistic Constitutions of the Public Sphere. Valiz.

Haraway, D. J., (2016) Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene. Duke University Press.

Herman, F., Vanhee, S. (2021) Luisteren naar luisteren/Luisterbrief. Forum +, 28, (issue 3), p. 44 - 51.

Hübner, F. (2022). In Good Company. Think we must. Fontys, Fine and Performing Arts.

Joosten, H. (2019, december). Henriëtta Joosten over Hannah Arendt. [Audio podcast]. Internationale School voor Wijsbegeerte. Geraadpleegd op 1 april 2023, van https://open.spotify.com/episode/6

Lijster, T.  (2022) Community, Commons, Common Sense. Social Inclusion, Volume 10; Issue 1. Cogitatio, University of Groningen.

Pépin, C., (2022) De ontmoeting. Een filosofie. Noordboek Filosofie.

Philosophy Overdose. (2021, 21 augustus) Hannah Arendt (1964) - What Remains? (Full Interview with Günter Gaus) [Video]. YouTube. Geraadpleegd op 1 april 2023, van https://youtu.be/dVSRJC4KAiE

Soenen, R. (2006) Het kleine ontmoeten. Over het sociale karakter van de stad. Garant

Vasterling, V. (2022, 3 maart). Mensen scheppen werelden. (Seizoen 1, nr.4.) Hannah Arendt. Over liefde en vrijheid. [Audio podcast]. VRTmax, Klara. Geraadpleegd op 1 april 2023, van https://www.vrt.be/vrtnu/podcasts/klara/

Warwick, M. (2012). Heidegger, nature philosophy and art as poietic event. Transformations, 2012 (21/2), p.10-17.

9/10/2022
Blogpost 1:

een onaangekondigde start

Er zijn duizenden redenen en excuses die ik kan bedenken om vandaag niet te starten met dit kleine onderzoek.

Maar alles komt neer op angst.
Ik ben redelijk bang om op straat te dansen. Het verbaast me hoe snel je gewoon geraakt aan een onopvallend en anoniem publiek leven. Vier maanden zijn lang genoeg om weer opnieuw te moeten beginnen.
Ik val snel terug in bescheidenheid, ondanks dat ik ook voel dat ik iets wil (laten) ervaren.

Veel heeft te maken met onzekerheid.

Een nieuwe plek en een nieuw onderzoek. Vanaf nu zal ik op zondag aanwezig zijn in de wijk Nieuw Zuid in Antwerpen.
Voorlopig van 9u tot 10u. Misschien steeds op dezelfde plek, misschien ook niet. Mogelijks zal mijn actie nomadisch zijn en zal ik exploreren welke plekken in de wijk bepaalde prikkels en ontmoetingen genereren.

Voorlopig is dat nog niet helemaal duidelijk. En dat komt omdat ik er nog maar net aan begin. Wat ik wel kan vertellen is dat dit kleine onderzoek kadert in een groter onderzoek. Vandaag ben ik afstudeerder aan de Master Kunsteducatie aan de Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg. Dit wil zeggen dat ik een meesterproef zal uitvoeren en zal ondergaan, in de vorm van een artistiek onderzoek.
En kijk, daar komt het dus allemaal een beetje bij elkaar. Mijn observaties en kleine acties van vorig academiejaar, aan de Scheldekaaien, hebben me bepaalde ervaringen en inzichten gebracht. Het dansen in de openbare ruimte heeft voor een groot deel het pad van mijn komende zoektocht bepaald.
Mijn onderzoek zal handelen over wat een kunstenaar kan betekenen voor de samenleving. Als kader voor dit onderzoek kies ik voor de wijk Nieuw Zuid, een wijk in opbouw.

Dat biedt eindeloze mogelijkheden, want veel ruimte is nog onbestemd.

Maar het biedt ook veel vragen en uitdagingen, want er ligt nog veel open. Verhoudingen zijn nog niet gefixeerd. Niet tussen gebouwen onderling, want er wordt nog veel bijgebouwd. Maar ook niet tussen de bewoners, want er komen er steeds weer nieuwe bij, terwijl er al anderen doorreizen en vertrekken.
Er zijn ook nog niet heel veel commerciële zaken gevestigd. En in het midden van de wijk ligt een ingestort schoolgebouw dat voor verdriet, ontzetting en wantrouwen heeft gezorgd. Dat is een stevige kluif. Mijn onderzoeksvraag is voorlopig

"Hoe kan een kunstenaar het lichaam inzetten om de sociale cohesie in de stad te bevorderen?"

Dit is nog ruim en algemeen.

Op dit moment leg ik mijn focus op de eerste deelvraag

'Hoe kan de kunstenaar het lichaam inzetten om contact te maken met de bewoners in de wijk?'

Je merkt al twee afbakeningen; contact en de wijk. Contact is een primaire voorwaarde voor sociale cohesie. De wijk is een duidelijke afbakening van een oppervlakte in de stad.

Deze eerste deelvraag neemt al aardig wat tijd in beslag. Het zou zo maar eens kunnen dat ik dit academiejaar niet verder geraak dan deze vraag volledig uit te pluizen. En dat geeft niet.

Terug naar nu en hier. Mijn eerste idee is om in het midden van de wijk te gaan staan en op het Panamarenko plein plaats te nemen. Er is geen excuus om het niet te doen. Het is droog, er is een aangename bedrijvigheid, mede door de bakker op het plein. De zon werpt stralen op de ondergrond. Kortom perfect. En toch...

Toch voel ik schroom, twijfel, een grote bedachtzaamheid. Is het te snel alles ineens? Mijn eigen fysieke integriteit is ook een element waar ik rekening mee dien te houden in mijn onderzoek.

Ik besluit toch te verhuizen naar het grasveld ten oosten van het plein. Tussen de grote partijen gras liggen wandelpaden in gravel.

Ideaal! Ik zet me op één van de breedste wandelpaden, aan een bank en met zicht op de terrassen van de bewoners van het flatgebouw van Woonhaven.

Of hebben zij zicht op mij?
Daar gaat het natuurlijk om.
En ik start.
Ik besluit vanuit Tai-chi te beginnen. Er is geen aanleiding om hier het klassiek ballet in te zetten. Het gaat over het bewegend lichaam en wat een beweging te weeg kan brengen. Wat doet een lichaam in beweging? Wat zet een lichaam in beweging? Welke beweging veroorzaakt de beweging? Wat beweegt het bewegend lichaam? Wat veroorzaakt een bewegend lichaam? Wat wordt veroorzaakt door een bewegend lichaam? Wat gebeurt er in het bewegend lichaam? Wat gebeurt er in wat veroorzaakt wordt door het bewegend lichaam? En ga zo maar door.
Dus ik beweeg mijn lichaam vanaf nu op een plek op het Nieuw Zuid. Ik hoop iedere zondag, maar weet dat dat utopisch is. Het leven beweegt het bewegend lichaam immers ook. En die beweging zal soms weg van het Nieuw Zuid zijn.
Maar je kan de beweging wel volgen. Hier op mijn blog. Zo beweeg jij mee.
En als je feedback achterlaat op de blogpost, beweeg jij mij weer op jouw beurt.
Ik ben graag in beweging, dus ik nodig je uit.
Of kom af en beweeg mee. Dat is nog steeds toegelaten. Want het blijft de openbare ruimte, en die is van iedereen.

12/10/2022

Bron:

The Tyranny of Merit
What's Become of the Common Good?

Michael J. Sandel

In deze publicatie van de politiek filosoof Sandel, hoogleraar aan Harvard, lees ik over de tirannie van de verdienste.

De hedendaagse mythe van de verdienste wil dat je zelf verantwoordelijke bent voor je ontwikkeling.

Het maakbaarheidsprincipe zit stevig ingebakken in onze kapitalistische samenleving. De kerngedachte van het maakbaarheidsprincipe is dat als je maar hard genoeg werkt en je zelf je succes in handen neemt, dat je dan ontwikkelt en succesvol wordt.
Dit wil zeggen dat ondanks de ene persoon er harder voor zal moeten werken, twee personen op het zelfde punt succesvol kunnen worden. De kans om succesvol te worden ligt dus bij jezelf.
Volgens Sandel wordt er foutief gedacht vanuit het creëren van een gelijke kansen-beleid. Simpelweg omdat gelijke kansen niet bestaan.
Niet iedereen wordt met dezelfde kansen geboren. Waar je geboren wordt heeft een bepalende impact op het verdere verloop van je leven. Maar ook gebeurtenissen in het verdere verloop in het leven kunnen er voor zorgen dat je kansen teruggeschroefd worden. Denk maar aan ziekte, ontslag, ...

Hier blind voor zijn is moedwillig ontkennen dat men zelf wellicht heel kansrijk is geweest en heel fortuinlijk.
Het is een blinde vlek in onze samenleving en in politieke middens.
Deze politieke middens, waarin onze samenleving wordt vormgegeven, worden bijna uitsluitend bevolkt met personen die in een kansrijke omgeving zijn opgegroeid en die hierdoor hoogopgeleid zijn.

Sandel maakt ons er op attent dat deze groep niet kan weten hoe het is om jezelf te proberen ontwikkelen zonder al die kansen.

Ze hebben geen idee, ze missen de ervaring en hierdoor enige vorm van emphatie naar mensen zonder diploma of middelen.
Het verrast Sandel dan ook niet dat de politiekers en regeringsleiders blind zijn voor de groeiende onvrede bij hun eigen bevolking.
Waar komt die onvrede vandaan?

Er wordt bijna continu een nadruk gelegd op de boodschap dat we verantwoordelijk zijn over ons eigen lot. Dit leidt tot het uithollen van de solidariteit naar kansengroepen. Denk maar aan de strikte controles op de huurders bij de sociale woningbouwmaatschappij. Vanaf het moment dat zij zichzelf hebben kunnen ontwikkelen en een iets beter loon beginnen te verdienen, worden ze terug op straat gezet en in de private huurmarkt geduwd. Daar zijn de prijzen zo hoog dat ze terug in de armoede verzeilen. Maar dat zou dan aan hun ontbrekende boekhoudkundige skills liggen.

Een tweede nadruk wordt gelegd op het belang van een hoger diploma als ontsnappingsroute uit de armoede. Deze gedachte ondermijnt het aanzien tegenover arbeid en arbeiders. Hierdoor ontstaat er een tekort aan werkkrachten en te hoge werkdruk bij de arbeiders van vandaag.
Maar het belangrijkste is misschien wel het gevoel van ondergeschiktheid.
Zeker wanneer beslissingen enkel worden genomen door hoogopgeleide experts.

Tenslotte vestigt Sandel de aandacht op de verdeling van de publieke ruimte.

Ook al wordt er een gelijkenkansen beleid gevoerd met het oog op klasse, etniciteit, gender, ... toch is de ongelijkheid nergens zo duidelijk als in de openbare ruimte.

We kennen gescheiden scholen, met kansrijke of kansarme kinderen bij elkaar. Supermarkten voor de welgestelden, supermarkten voor kansarme gezinnen. Denk maar aan het verschil tussen Delhaize en Aldi. Wijken dure boetieks gevestigd zijn en wijken waar tweedehandswinkels worden omgeven door Zeeman en andere budgetwinkels. En buurten worden vormgegeven op basis van een bepaald gemiddeld inkomen van de populatie.
Het is alsof de openbare ruimte netjes verdeeld is.
Sandel noemt het “the meritocratic sorting machine”. (p. 155-194 en p. 226)

En hier kan ik één op één de vertaling maken naar de wijk Nieuw Zuid in Antwerpen.
Ik zie de restaurants en de broodboetiek voor de kansrijke bewoners. En ik zie geen Aldi of goedkopere broodjeszaak voor de minder kansrijke mensen die wonen in de woningen van Woonhaven.
Dit is een politieke keuze.
De wijk is zo vormgegeven dat ze volledig ingaat op de wens van de vermogenden.
Sterker nog, de wijk is ontworpen om niet in contact te komen met zij die niet dezelfde kansen hebben gehad. Zodanig dat de vermogenden niet blootgesteld worden aan de ongemakkelijkheid die zulk contact bij hen zou veroorzaken. Want dan zouden ze mogelijks kunnen inzien dat ze hun eigen kansen niet hebben gecreëerd maar hebben gekregen.

Kan kunsteducatie hier iets in betekenen?
Ja!

Een gebrek aan empathie, aan het inlevingsvermogen voor een andere situatie ligt hier aan de grondslag.
Pas wanneer men zich kan verbeelden dat het leven een andere vorm had aangenomen wanneer het niet als vanzelf zo kansrijk was geweest, kan men inzien wat de eigen gegeven kansen zijn geweest.
Wanneer men dit kan inzien, ziet men ook de manke verhouding in onze samenleving.

Kunsteducatie kan empathie aanwakkeren.
Zoals ik had gezien tijdens de workshop Empowering Dance tijdens de Nederlandse dansdagen, kan ook dans hier een belangrijke facilitator in zijn.

Het lijkt me nu geen aanname meer.
De vraag is hoe ik dit dan zou proberen inzetten in de wijk?

Of "Wat kan kunsteducatie betekenen voor de sociale cohesie in de wijk?"

Of "Wat kan de kunstenaar betekenen voor de sociale cohesie in de wijk?"

Want ik doe onderzoek als kunstenaar en ik kom in contact met de participanten aan het onderzoek. En in het contact met mij kunnen ze zich verhouden tot de kunstenaar, de kunst en alles wat ik in het midden leg. Zo ook met de sociale ongelijkheid in de wijk. Opdat de economisch onvermogenden niet de sociaal onvermogenden zullen zijn.

Bronnen:

Dans ateliers, Empowering Dance, geraadpleegd op 12/10/2022 van http://empowering2.communicatingdance.eu/guidebook/en/

Sandel, M. J., (2021), The Tyranny of Merit, What’s Become of the Common Good?, Penguin Random House.

Wat kan de (dans)kunstenaar betekenen voor de sociale cohesie in de wijk?

Ik steek niet onder stoelen of banken dat dit het moeilijkste gedeelte binnen het onderzoek was om te beschrijven.
Hierdoor ben ik vanaf het vooronderzoek heel veel literatuur gaan lezen, podcasts beginnen luisteren en interviews beginnen bekijken om dit vanuit zo veel mogelijk verschillende perspectieven te kunnen bekijken.
In onderstaand stuk kan het zelfs lijken alsof ik hierdoor net verloren loop in het begrip ‘sociale cohesie’. En misschien is dat ook wel zo.
Maar ik troost me met de gedachte dat onze samenleving an sich hier wel lijkt in verloren te lopen. (Haraway, 2016, p.1-8)

En dat ik dus nog jaren lang kan zoeken naar wat sociale cohesie is en wat ik als kunstenaar kan betekenen voor deze sociale cohesie in een stedelijke context.

Sociale cohesie is een moeilijk begrip dat zich niet laat vangen in enkele zinnen.
Er zijn veel termen en begrippen die dit fenomeen kunnen verklaren.
Elk begrip is vanuit een bepaald veld verklaard.

De term het sociaal kapitaal wordt gebruikt in de sociologie. Sociaal kapitaal refereert naar de som van de omgevingsfactoren die een invloed uitoefenen op het vermogen te kunnen handelen door individuele personen en groepen. (Hooghe, 2006, p.31-37)

Dat omgevingsfactoren bepalend kunnen zijn voor het samen kunnen leven van individuen en groepen hoeft geen verrassing te zijn.

Binnen disciplines als economie en criminologie worden deze factoren dan weer onderzocht met het oog op een meritocratische samenleving.
De idee dat we zelf verantwoordelijk zijn voor onze kansen, en dus over onze toekomst, staan eigenlijk haaks op de studies die bevestigen dat omgevingsfactoren doorslaggevend kunnen zijn. Toch worden ze gretig aangewend door zij die proberen ons het tegendeel te bewijzen. (Sandel, 2021, p.65-80)

De term gemeenschapsvorming wordt dan weer veelvuldig gebruikt door politici.
(de Meere en Huyghe, 2008, p.5)
In onze huidige tijd wordt deze term gebruikt om een gevoel van veiligheid te beschrijven. Door aan ‘gemeenschapsvorming’ te doen tracht men de eenzaamheid en het vijandig gevoel jegens anderen te verminderen. (Hertz 2020, p.46-47)

Durf ik te zeggen dat het door bepaalde politieke strekkingen zelfs wordt ingezet om net het gevoel van veiligheid te niet te doen? (Caron 2006, p.109-110)

Het sterk benadrukken van een vorm van gemeenschap en het beschrijven van de voorwaarden waaraan je dient te voldoen om deel uit te kunnen maken van bepaalde gemeenschappen is een bewuste techniek. (Bray et al., 2019, p.14-15)

4. Wat versta ik als (dans)kunstenaar onder sociale cohesie?

Er kan dus veel gezegd en geschreven worden over sociale cohesie.
Maar ondertussen staat onderzoek vandaag vooral in het teken van de participatiegraad, sociale posities en uitsluiting van grotere groepen.

De relaties tussen mensen zelf, komen daarbij weinig aan bod. (Soenen 2006, p.40-41)
En net die relaties tussen de mensen onderling is wat voor mij van belang is.

In de kleinste interactie zit voor mij de grootste urgentie.

4.1. Mensen onderling maken de gemeenschap.

Als mens maken we als individu deel uit van een gemeenschap.
Dit doen we door als con-dividu te handelen.
En waar ik dus mijn focus leg op de mens als individu, maakt deze toch steeds weer deel uit van een groter geheel.

Het individu krijgt pas vorm wanneer het kan ‘maken’, ‘doen’, ‘handelen’ met de ander. (Lijster, 2023)

Het individu wordt subject.

En door samen te handelen en dus over te gaan tot interactie, krijgen we intersubjectief handelen.

Deze intersubjectiviteit, de menselijkheid die we onderling uitvoeren, kan niet aanwezig zijn wanneer we niet kunnen handelen. (Vasterling, 2022)

We dienen samen te ‘doen’. Het samen ‘uitvoeren’ creëert betekenis. Hierin ligt onze ‘menselijkheid’.
Dit is niet hetzelfde bij het toevallig samenkomen. (Hertz 2020, p. 254)

De mens ontwikkelt zichzelf vanuit het netwerk. (De Wachter, 2022)
Een netwerk ontstaat door het samenwerken vanuit onze eigen kwetsbaarheid.
We zijn afhankelijk van de zorg en de ondersteuning van anderen. Onze onvolledige onafhankelijkheid is de basis voor solidariteit, gemeenschappelijkheid en liefde. (Lijster, 2023)
Het is een voorwaarde voor onze samenhang.

Deze gemeenschappelijkheid moeten we oefenen. (Lijster 2022, p.153-159)

4.2. Waarom zou een kunstenaar daar iets in willen betekenen?

Waarom zou een danser, een choreograaf als ik me hier mee bezighouden?
Ben ik wel in staat om hier uberhaupt mee aan de slag te gaan?

Wanneer we kijken naar het hedendaagse sociaal-culturele werkveld zien we dat er reeds ingezet wordt op burgerparticipatie, beleidsparticipatie, gemeenschapsvorming, gemeenschapsopbouw, en samenlevingsopbouw. (Vermeersch, 2018; Vermeersch, 2019)
Elk van deze bouwstenen zijn niet louter nobel maar een noodzakelijk werk.
Werk waar ik me als kunstenaar niet aan zal wagen.

Dit is zonder meer de deskundigheid van het voorgenoemde werkveld, en zoals ik al eerder aangaf, het domein van de sociaal-cultureel werker.
Maar er is een reden waarom ik geen sociaal-cultureel werker ben.
De reden is dat ik de urgentie niet voel om op dit niveau te werken of te handelen.
Omdat ik niet weet wat voor sociale cohesie de meest primaire vorm heeft opdat onze samenleving het vlotst verloopt.

Als ik in het vorige hoofdstuk aantoonde dat het niet aan de kunstenaar is om structurele verandering door te voeren, waarom dan de blik net op die sociale cohesie richten?

Ik heb gekozen om kunstenaar en kunsteducator te zijn.

Dat heeft consequenties.

Enerzijds kan ik enkel handelen in de samenleving die zich hier en nu voordoet zoals die zich hier en nu voordoet. Anderzijds heb ik de kracht van de verbeelding.

Wat mij aanbelangt is de positie van het individu, het perspectief van de enkeling en de interactie tussen deze persoon en de omgeving.

Als individu probeer ik ook mezelf te verhouden als subject tot de intersubjectiviteit van mezelf en de ander. Wat maakt dat ik als subject deel uitmaak van het betekenis creëren door de ander.

Waar het mij over gaat is niet het omver gooien van grote systemen, of het verbeelden van een hele nieuwe wereld.
Het gaat mij over het geven van een stem door mijn oor aan te bieden.
Het gaat mij over het geven van een plaats aan een gevoel door het ruimte te schenken en er de aandacht op te vestigen.

Het gaat me om het laten ervaren dat samen kijken een andere blik oplevert dan alleen kijken.

Op deze manier hoop ik iets terug te geven aan de mensen die hun ambities hebben aangepast aan de mogelijkheden die ze tot hiertoe kregen. (Nussbaum, 2010)
Dat is niet ‘veranderen’ dat is het ‘menselijke’ teruggeven.
Dat is sociale cohesie op micro-niveau.
Het betekenisgeven als innerlijke manifestatie.

Kunst kan dat, de kunstenaar kan dat, de kunsteducator kan dat.

Door de aandacht te vestigen op de mogelijkheden binnenin de mens, de eigen ‘menselijkheid’.
Dit is voor mij de kern van kunsteducatie.
Dat is het oefenen van onze gemeenschappelijkheid.

4.3. Hoe zou de danskunstenaar hier mee aan de slag kunnen gaan?

De (dans)kunstenaar dient zich bewust te zijn van de kracht van de nabijheid. (De Wachter, 2022)

Nog belangrijker dan het fysieke bewegen is het fysieke aanwezig zijn.

Aanwezig zijn is essentiëel om nabij te kunnen zijn. (Vasterling, 2022)

In de ontmoeting, in het samenbrengen van de eigen context en de context van de toeschouwer of deelnemer ligt een artistieke kracht. (Bourriaud, 2002, p.18)

De kracht ligt zowel in het mee deel uitmaken van de context en dus in de context te delen, als het delen in de verhalen en ervaringen binnen de context.
Door dit delen geeft men de mogelijkheid en de kans aan het ‘her-verbeelden’ van de context door de verteller, de toeschouwer, de deelnemer.

Het is daarom belangrijk om de mensen te betrekken en zelf te laten handelen en niet enkel óver hen te handelen wanneer we onze focus willen behouden op de innerlijke manifestatie.

Op deze manier is het lichaam inzetten vaak eerder een actie van het bewust aanwezig zijn dan een actie in dans.

Kan men dan niet dansen binnen de context?
Jawel, de danser kan zo veel dansen als die zelf wil. Zolang die danst om de context te onderzoeken, zal er veel data gegenereert kunnen worden.
Maar de danser kan niet verwachten dat de context meedanst. Het handelen van de mens binnen de context vindt niet noodzakelijk plaats tijdens het dansen met de context.
Dit zijn twee verschillende zaken.
Het handelen van de mens binnen de context vindt plaats in de relatie tussen de danser en de mens. (p.32)

4.4. Op voorwaarde dat...

Het her-verbeelden van de context, van gedachten, ideën en verlangens, kan plaatsvinden wanneer er voldoende aandacht aan geschonken wordt.
Aandacht in een langzaam tempo. (Heidegger in De Wachter, 2022 ; Tempest, 2020, p.102)

Wanneer de kunstenaar zich aan een eigen opgelegd schema houdt, heeft die geen oog voor het tempo van de context.
Het niet volgen van het tempo van de context zorgt voor onveiligheid.

Veiligheid is een essentiële voorwaarde.
In vele opzichten is dit de werkelijke basis van het handelen van de kunstenaar.

Toch laat het zich niet persé in een definitie gieten.

Laten we beginnen met het aannemen dat de kunstenaar en de context handelen vanuit het principe van gelijkwaardigheid.

De kunstenaar is mens tussen de mensen.

Iedereen is een uniek mens, dat hebben we gemeenschappelijk. (Arendt, 2009, p. 16)

Dit dient de kunstenaar te respecteren, zonder daarbij voorbij te gaan aan de identiteit van de mens binnen de context. (Despret in Haraway, 2016, p. 126-127)

De kunstenaar gaat een veilige relatie aan met de context. Waarbij de kunstenaar niet de ideëen en veranderingen doorvoert die hij nodig vindt in de context. Maar een ruimte schept waar reflectie kan plaatsvinden door zowel de context als door de kunstenaar. (Freire, 2017, p. 39-43)

Deze ruimte kan figuurlijk gezien worden als de publieke ruimte zoals in het vorige vraagstuk ‘Wat kan de kunstenaar betekenen voor de wijk?’
Of het kan gezien worden als een fysieke ruimte waarin het handelen, het her-verbeelden kan plaatsvinden. (Hertz, 2020, p.77 en p.99)

De verantwoordelijkheid voor deze voorwaarde ligt dan niet meer louter bij de kunstenaar, maar bij een ruimer overheidskader. (Burger, 2022, p.51-55; De Wachter, 2022; Hertz, 2020, p.277; Lijsters, 2023)

Een bedenking:

Bij het ontbreken van deze ruimte zal het de danskunstenaar veel meer tijd vragen om verder dan de pure ontmoeting te kunnen handelen.

Wanneer deze ruimte wel geïnstalleerd is, kan de danskunstenaar mogelijks wel met de context dansen.

Even uitzoomen:

Als werkelijk al deze voorwaarden ingevuld zijn, kunnen we dan werkelijk een wijk en haar sociale cohesie veranderen?

Nee, in de eerste plaats is dat ook niet onze doelstelling en ook niet onze taak. (Benhammou, 2022, p. 44-45)
Maar we kunnen wel luisteren, aandacht schenken en ruimte scheppen voor de context.

En dat maakt al een werkelijk verschil. (Burger, 2022, P.50-55)

Of zoals Hans Bossmann me vertelde tijdens één van onze vele ontmoetingen:

“Als je als danskunstenaar niet aanwezig bent in de wijk,

wordt er ook niets bevorderd aan de sociale cohesie.”

Bronnen:

Arendt, A. (2009). De Menselijke Conditie. Boom Uitgevers.

Benhammou, R. (2022, juni). Pioniers der gentrificatie. Column in Boekman 131. 44-55.

Bourriaud, N. (2002). Relational Esthetics. Les Presses du Réel.

Bray, R., De Laat, M., Godinot, X., Ugarte, A., Walker, R. (2021). The Hidden Dimensions of Poverty, ATD Fourth World, University of Oxford.

Burger, K. (2022, juni). Het draagvlak is nog lager dan bij lokale verkiezingen. Maar dat is niet het probleem. Essay in Boekman 131. 50-55.

Caron, B. (2006). Gemeenschapsvormingen in het cultuurbeleid. Een poging tot uitklaring en politologische duiding. Wisselwerk, Cahier ’06. SoCius. 98-121.

de Meere, F., Huyghe, A. (2008). De invloed en effecten van sociale samenhang. Een literatuurverkenning. Verwey-Jonker Instituut.

De Wachter, D. (2022). Pause invites Dirk De Wachter. [Online gesprek/dialoog]. Pause. Geraadpleegd op 28 december 2022, van https://pause-invites.com/

Freire, P., (2017). The Pedagogy of the Oppressed. Penguin Random House.

Haraway, D. J., (2016) Staying with the Trouble. Making Kin in the Chthulucene. Duke University Press.

Hertz, N. (2020). De Eenzame Eeuw. Het herstellen van menselijk contact in een wereld die steeds verder ontrafeld. Spectrum.

Hooghe, M. (2006). Gemeenschapsvorming en sociale cohesie: Een sociologische analyse. Wisselwerk, Cahier ’06. SoCius. 29-39.

Joosten, H. (2019, december). Henriëtta Joosten over Hannah Arendt. [Audio podcast]. Internationale School voor Wijsbegeerte. Geraadpleegd op 1 april 2023, van https://open.spotify.com/episode/6

Lijster, T.  (2022) Community, Commons, Common Sense. Social Inclusion, Volume 10; Issue 1. Cogitatio, University of Groningen.

Lijster, T. (Geïnterviewd door Lex Bohlmeijer). (2023, 28 januari). Commons. Lex Bohlmeijer in gesprek met Thijs Lijster. In goede gesprekken. [Aflevering audio podcast]. De Correspondent. Geraadpleegd op 3 februari 2023, van https://open.spotify.com/

Nussbaum, M. (2010, 2 maart). Creating Capabilities: The Human Development Approach”. Talk at the University of Chicago Law School. [YouTube video]. geraadpleegd op 30 maart 2023, van https://youtu.be/sYfFGDhbHUk

Sandel, M. J. (2021). The Tyranny of Merit, What’s Become of the Common Good? Penguin Random House.

Soenen, R. (2006) ‘STITCH & SPLIT’, Een relationele versie van gemeenschap. Wisselwerk, Cahier ’06. SoCius. 40-55.

Tempest, K. (2020). On Connection. Faber & Faber Limited.

Vasterling, V. (2022, 3 maart). Mensen scheppen werelden. (Seizoen 1, nr.4.) Hannah Arendt. Over liefde en vrijheid. [Audio podcast]. VRTmax, Klara. Geraadpleegd op 1 april 2023, van https://www.vrt.be/vrtnu/podcasts/klara/

Vermeersch, L. (2018) SOCIAAL-CULTUREEL WERK, Klein lexicon voor de hedendaagse praktijk.HIVA Katholieke Universiteit Leuven.

Vermeersch, L. (2019) THEORIE OP MAAT VAN DE PRAKTIJK. Een overzicht van actuele praktijktheoriën in/voor het sociaal-cultureel werk. HIVA Katholieke Universiteit Leuven.

Wat kan de (dans)kunstenaar betekenen voor de sociale cohesie in de wijk?

In dit hoofdstuk sta ik stil bij de specifieke wijk die ik als onderzoekcontext nam.
Hierbij geef ik graag wat achtergrondinformatie aan de hand van cijfers, en grijp ik ook terug op enkele begrippen die in de voorgaande hoofdstukken werden besproken.
In dit hoofdstuk verwijs ik naar gesprekken die ik had met verschillende bewoners in de wijk en naar gesprekken op beleidsniveau.

5. Wie maakt een wijk?

Het gebied waar de wijk wordt opgetrokken ligt bovenop een oude scheepswerf van de 18^e eeuw. Aan de scheepswerf werd later een nieuwe woonwijk opgericht. Deze wijk aan de zuidelijke rand van de Stad Antwerpen kreeg een treinstation voor zowel persoonsvervoer als goederenvervoer.

In de 19^e eeuw reikten de opslagplaatsen van de haven tot het uiterste zuiden van de stad.
Na W.O.II werden de havenactiviteiten en opslagplaatsen naar het noorden verhuisd.
Het station kreeg een andere invulling en werd gebruikt als rangeerstation voor rollend spoorwegmateriaal.
In 1965 werd het station nog intensief ingezet voor het aanbrengen van bouwmaterialen voor het aanleggen van de ring rond Antwerpen (autostrade) en de bouw van de Kennedytunnel onder de Schelde.

Hierna kwamen het station en het rangeerterrein in ongebruik. (Vanholme, 2016)

Het station werd niet meer gebruikt en het terrein werd braakliggend.
Er vormde zich een biotoop voor een verscheidenheid aan fauna en flora.

Verschillende burgerinitiatieven resulteerden in een soort niemandsland voor rustenlozen en kunstenaars, met plekken als Schelda’pen, Petrol, de konijnenwei en het oude station als mega kraakpand. (Van Hasselt, 2022, persoonlijke communicatie)

In 2010 verkocht de Stad Antwerpen het terrein aan de projectontwikkelaar Triple Living NV en plande samen met hen de wijkontwikkeling voor het gebied.
Na het goedkeuren van het Ruimtelijke Uitvoeringsplan werd in 2014 het eerste gebouw gezet en kwamen de eerste bewoners in 2015 in de wijk wonen. (Kenniscentrum Vlaamse Steden, 2018)

5.1. Wijkidentiteit.

De bewoners die al sinds 2015 in de wijk wonen, hebben de wijk zien groeien.
Het tempo waarop de wijk vorm krijgt ligt erg hoog. De wijk is nog in volledige ontwikkeling en nog maar voor de helft opgebouwd. (Jeff Cavens, 24 januari 2023, persoonlijke communicatie)

Het gebied waarop de wijk gebouwd wordt telt 20 hectare.
Op de voorbije 7 a 8 jaar zijn er op die oppervlakte 73 percelen bebouwd.

Op deze percelen liggen, volgens de cijfers van 2023, in totaal 1030 woningen. (Triple Living, 2023)

Deze woningen bestaan voor 99,9% uit appartementen.
35,2% Van de appartementsgebouwen hebben meer dan 10 verdiepingen.

Slechts 3,8% heeft niet meer dan 2 verdiepingen.

Het hoogste gebouw telt 25 verdiepingen.

24,2% van de woningen telt minder dan 60 vierkante meter.

De overgrote meerderheid telt tussen de 60 en 100 vierkante meter.

Slecht 8,6% heeft een bewoonbare oppervlakte van meer dan 120 vierkante meter. (Stad in cijfers, 2023)

Binnen de wijk liggen ook 96 sociale woningen, verdeeld over 3 gebouwen.
Deze gebouwen worden beheerd door Woonhaven, de sociale huisvestingsmaatschappij binnen het District Antwerpen. (Woonhaven, 2023)

56,7% bewoners van de wijk Nieuw Zuid zijn alleenstaande.

In de wijk wonen 7,3% eenoudergezinnen.

22,7% zijn koppels zonder kinderen.

8,9% zijn koppels met kinderen. (Stad in cijfers, 2023)

In gesprekken kwam sterk naar voor dat de bewoners tevreden zijn over hun woning.
Zowel de bewoners met een woning van Triple Living, als de bewoners van Woonhaven zijn blij met het ontwerp, de indeling en de afwerking.
Er is veel lichtinval in de woningen door grote raampartijen.
Het hoogtechnologische warmtenet dat de wijk van energie en verwarming voorziet, wordt door de bewoners als groot pluspunt ervaren. (Triple Living, 2023)

Over het leven in de wijk was er meer ontevredenheid. De wijk werd omschreven als leeg en doods.
Binnen de gebouwen zelf was er soms een informatienetwerk van buren en eigenaars die elkaar op de hoogte hielden via Whatsapp. (Persoonlijke gesprekken)
Ondanks deze kleine netwerken, vertelden de bewoners me dat ze elkaar niet of niet goed kenden.
Enkele de bewoners die zich tijdens het beginstadium in 2015 kwamen vestigen in de wijk kenden andere bewoners van andere gebouwen.

In het gesprek met K. werd er letterlijk in vraag gesteld of de wijk wel een eigen identiteit ontwikkelde?

K., die zelf in 2015 in de wijk was komen wonen, had het gevoel dat het menselijke aspect mist in de wijk.
H. geeft op haar beurt aan dat haar sociale leven zich buiten de wijk afspeelt en dat ze enkel naar de wijk komt om te eten en te slapen.

In 2022 werd aan de tuinen van één van de gebouwen van Woonhaven een groot zwart doek gespannen. Triple Living zou de inrichting van de tuinen slordig vinden en was bezorgd over de algemene esthetiek van de wijk.
Woonhaven stemde toe, Triple Living hing het doek. (Ella De Vylder, 6 oktober, 2022, persoonlijke communicatie)
De bewoners van Woonhaven voelden dit aan als persoonlijke commentaar op hun esthetiek.

S. vroeg zich af of zij als sociale huurder dan niet gezien mocht worden en voelde zich ‘weggestoken’.

De bewoners van Woonhaven werden geremd in hun aandeel voor het ontwikkelen van de wijkidentiteit. Triple Living greep bewust in op hun aanblik. Onder het mom van uniformiteit en ‘netheid’ werden de tuinen verborgen voor bezoekers van de wijk.

5.2. Openbare ruimte en eigenaarschap.

Ook in de verdeling en het ontwerp van de openbare ruimte houdt Triple Living de touwtjes stevig in handen.
De grootste delen liggen nog onder hun bevoegdheid.

Qua onderhoud voorziet Triple Living nog de grootst aantal diensten. Enkel de afval-verzameling en het onderhoud van de groenperken aanpalend aan de grote openbare wegen aan de noordkant van de wijk worden door de diensten van de Stad Antwerpen verzorgd.
Triple Living wil op termijn wel meer diensten overhevelen aan de Stad.

Maar niet enkel over het strikte openbare domein heerst de hand van Triple Living.
Wie zich als ondernemer wil vestigen in een pand van Triple Living, dient eerst langs hen te passeren en met hen te onderhandelen over het karakter van de zaak. (Jeff Cavens, 24 januari 2023, persoonlijke communicatie)

33,3% van de handelspanden zijn vandaag ingevuld door horeca.
Zo zijn er een restaurant met een Michelin ster, een privaat restaurant met een chef die je kan inhuren, twee cafés, een broodboetiek en twee koffiebars. Maar deze zaken zijn niet democratisch en hun prijzen liggen hoog.

8,3% van de handelszaken bestaan uit openbare diensten. Onder hen een private bank, een kinderdagverblijf, een studentencampus, een huisartsenpraktijk, een praktijk voor esthetische chirurgie en een ouderlingentehuis.
Er is slechts 1 supermarkt. (Stad in cijfers, 2023)

De andere handelszaken zijn fitnesscentra, een sapjesbar en interieurzaken.

Er is ook een Kringwinkel met huurbare ruimtes. Circuit wil een circulaire speeltuin zijn, met ruimte voor initiatieven en ondernemers die duurzaamheid als basismotief nemen.
Mieke Smet, een textielkunstenaar, heeft hier haar atelier.

Ondanks de mogelijkheid tot het huren van ruimtes voor workshops en niet commerciële initiatieven, heeft het pand eerder een invulling vanuit economisch oogpunt.

Triple Living is nog steeds eigenaar van het pand, maar heeft het in concessie gegeven aan de Stad Antwerpen, die op haar beurt de Kringwinkel heeft betrokken om invulling te geven aan het pand. (Jeff Cavens, 24 januari 2023, persoonlijke communicatie)

De buurtbewoners werd verteld dat Circuit een buurthuis zou worden in het midden van de wijk. Een ontmoetingsplek voor de bewoners van de wijk.

H. die zich als vrijwilliger inzet voor de koffiebar in Circuit voelt het vandaag aan als een gemiste kans. Er is bijna geen kans tot ontmoeting. De koffiebar ligt verscholen in een hoek van het pand en heeft ook geen democratische prijzen. De bar wordt in onder-aanneming door Oxfam uitgebaat.

H. is blij dat de producten Fair Trade zijn en daarom ook duurzaam zijn geproduceerd. Maar ze geeft ook aan dat de prijzen daardoor hoger liggen. Ze vindt het vervelend dat ze hierdoor de bewoners van Woonhaven niet kan ontmoeten of tegemoet kan komen tijdens haar vrijwilligerswerk. Ze zou hen meer willen betrekken bij Circuit.

Er zijn 4 grote kunstgalerieën gevestigd in de wijk.
Van de bewoners waar ik mee in dialoog ging brengen H. en K. sporadisch een bezoek aan een galerie.

V. leerde één van de galeriehouders kennen nadat ze was gaan klagen over het sluikstorten door de bezoekers van de galerie.
Meneer M. zegt dat hij de drempel te hoog vindt.
Mevrouw W. durft niet te gaan. Zij voelt er zich niet welkom.

Het aantal cultuurvoorzieningen in de wijk is 0. (Stad in cijfers, 2023)

Er is geen theater, geen vrijetijdscentrum, geen concertzaaltje, geen ontmoetingscentrum.
Waar kunnen de bewoners van de wijk elkaar dan wel ontmoeten?
In welke setting kunnen zij wel samen de wijk in handen nemen en een deel eigenaarschap claimen door het samenleven te ‘oefenen’? (Lijster, 2023)

Het park in de wijk is hier niet veilig genoeg voor. In de absolute openbare buitenruimte vinden wel gesprekken en ontmoetingen plaats, maar die zijn vluchtig en voorbijgaand van aard. (Hertz, 2020, p.79-80)

Door wekelijks te dansen in het park heb ik relaties opgebouwd met bepaalde bewoners. Soms ontstonden er ook contacten tussen verschillende bewoners doordat ze over me in gesprek gingen met elkaar. Maar steeds duurden deze contacten kort.
Indien ik als danskunstenaar echt met de bewoners zou willen dansen en het lichaam al dansend in zou willen zetten om contacten en netwerken te verstevigen, dan zouden we hier een veilige en neutrale binnenruimte voor nodig hebben.

Pas dan kunnen we op een dergelijke manier tot ‘handelen’ en ‘scheppen’ komen met respect voor elkaars integriteit.

Binnen de wijk is er geen gentrificatie, maar er leeft wel een gevoel van segregatie.

In het bijzonder voor de bewoners van Woonhaven is er geen veilige ruimte waar ze zich, los van hun sociale status, kunnen verhouden met de bewoners van Triple Living. Ze wonen dan wel in de wijk, maar maken er geen deel van uit.
Ook al leven ze en handelen ze dus in dezelfde wijk, de wijk wordt niet samen ‘geschapen’ noch ‘uitgeoefend’. (Lijster, 2022, p. 157)

Wanneer Triple Living samen met de Stad Antwerpen in de ontwerpfase de wijkontwikkeling uitstippelde is er weinig tot geen rekening gehouden met gemeenschappelijke ontmoetingsruimtes of culturele voorzieningen. (Bert Corluy, 11 november 2022, persoonlijke communicatie; Jeff Cavens, 24 januari 2023)

Toch is dit een gedeelde verantwoordelijkheid van de Stad op beleidsniveau en Triple Living als wijkontwikkelaar en projectontwikkelaar. (Hertz, 2020, p.92-104)

Nele Samson, architect en lid van de Gemeentelijke Commissie voor Ruimtelijke Ordening in Antwerpen, observeerde de wijk binnen dit onderzoek en kwam tot de vaststelling dat de wijk ontworpen werd vanuit een economisch perspectief. Volgens haar werd er onvoldoende ruimte bewaard voor informele ontmoetingskansen.

Ook werd er weinig ruimte geschonken aan eigenaarschap door de bewoners.

Triple Living bepaalt zo met een groot overwicht het karakter van de wijk. (Nele Samson, 5 februari 2023, persoonlijke communicatie)

5.3. Warmtenet

En toch...
Er leven wel fijnmazige netwerken in de wijk.
Zo is er bijvoorbeeld Mieke Smet die met haar kunstpraktijk een klein netwerk heeft opgestart in de vorm van een handwerkgroep. Zij gaven gezamenlijk gestalte aan een kunstwerk dat in Circuit geëxposeerd wordt. (Mieke Smet, 22 september 2022, persoonlijke communicatie)

Verschillende bewoners die ik sprak tijdens dit onderzoek hadden hier aan meegewerkt. Toch was de groep er niet in geslaagd om het contact te bestendigen. Voornamelijk door de Covid-pandemie zagen ze hun groepsactiviteit en ook het netwerk verwateren.

Meneer M. vertelde me over het samen tuinen-project in de tuin van het ouderlingentehuis in de wijk. Zo had hij K. leren kennen, waar ik ook mee sprak.

Maar deze groep komt maar een klein aantal keren per jaar bij elkaar. En in de wintermaanden wordt er niet getuinierd.

V. probeert als bewoner van de wijk een duurzaam buurtcomité op te richten.
Zo heeft ze in augustus 2022 met dit comité een eerste buurtfeest georganiseerd. (BAS, 2022) De logistiek en de promotie werden voorzien door Triple Living.

Het evenement flopte. Volgens V. werden de bewoners van Woonhaven niet bereikt en waren de consumpties te duur. Toch blijft ze hoopvol en ziet ze veel mogelijkheden.

Ze spreekt ook haar bezorgdheid uit. Ze stelt zich vragen over de verdere ontwikkeling van de wijk en het partnerschap tussen de Stad Antwerpen en Triple Living.
Momenteel onderzoekt ze hoe het buurtcomité rechtstreeks gesteund zou kunnen worden door de Stad en of zo de wijk in haar volledigheid gemakkelijker kan betrokken worden bij evenementen en initiatieven.

Deze initiatieven vanuit de bewoners zijn dan wel klein en fragiel, ze vormen wel de kiem voor een rijker en sterker netwerk in de wijk.

De bewoners zijn ontzettend geduldig en vertrouwen op de ontwikkeling van de wijk, maar uiten ook de urgentie aan ontmoetingskansen.
Het zijn de bewoners die het initiatief nemen om hun menselijkheid als bewoner te verbinden met de menselijkheid van de andere bewoners.
Hierbij blijken ze de behoefte te hebben om bewoners van buiten hun eigen gebouw en buiten hun eigen sociale kring te ontmoeten.

Deze urgentie werd duidelijk tijdens de gesprekken die ze als bewoners met mij voerden.
Het luisteren naar de boodschappen over hun bezorgdheden en hun ideeën gaven deze een nieuwe vorm.

Doordat ik me als kunstenaar tot deze boodschappen kon verhouden, werden mogelijkheden niet enkel ingebeeld, maar ook verbeeld. De bewoners op hun beurt konden zich verhouden tot die verbeelding en gingen deze her-verbeelden.

Als kunstenaar kan ik ook enkel maar dat.
Mijn scheppende kracht ligt niet buiten de ontmoeting met de bewoners.
In het ontwikkelen van de identiteit en het netwerk van de wijk hebben de bewoners een grotere scheppende kracht dan ik.
Zij dienen zich verder te organiseren.
Wanneer ik als kunstenaar initiatieven zou opstarten met het oog op een groeiend netwerk, dan ben ik aan het planten. Ik plant dan mijn eigen plannen in de wijk, die op lange termijn ook niet zouden overleven.

Met het oog op duurzaamheid en veiligheid kan ik de bewoners enkel ondersteunen in initiatieven die ze zelf noodzakelijk vinden. Zij dienen de kans te krijgen hun netwerken te verstevigen en uit te breiden tot een stevig rizoom waar ze zelf deel van uitmaken.

Het warmtenet vormt zich niet enkel, op een technologische wijze, ten behoeve van de energievoorziening in de wijk.

Het menselijke warmtenetwerk wordt gevormd door de bewoners en kan de wijk de identiteit geven die de ze zoekt.

De bewoners hebben dat kunstenaarschap in handen.
Zij vormen de wijk, zij scheppen de wijk.
Zij vormen de ‘wij’ in ‘de wijk’.

Bronnen:

BAS. (2022, 18 augustus) Eerste buurtfeest voor Nieuw Zuid op 28 augustus. Buurt aan de stroom. Geraadpleegd op https://www.buurtaandestroom.be/nieuw-zuid/eerste-buurtfeest-voor-nieuw-zuid-op-28-augustus/#gref

Hertz, N. (2020). De Eenzame Eeuw. Het herstellen van menselijk contact in een wereld die steeds verder ontrafeld. Spectrum.

Kenniscentrum Vlaamse Steden. (2018) Complexe Stadsprojecten, Nieuw-Zuid Antwerpen, Van spooremplacement naar nieuwe stadswijk. (Draaiboek). Geraadpleegd op 11 april 2023, van https://www.complexestadsprojecten.be/Paginas/Antwerpen_nieuw_zuid.aspx

Lijster, T.  (2022) Community, Commons, Common Sense. Social Inclusion, Volume 10; Issue 1. Cogitatio, University of Groningen.

Lijster, T. (Geïnterviewd door Lex Bohlmeijer). (2023, 28 januari). Commons. Lex Bohlmeijer in gesprek met Thijs Lijster. In goede gesprekken. [Aflevering audio podcast]. De Correspondent. Geraadpleegd op 3 februari 2023, van https://open.spotify.com/

Stad in cijfers (2023, april) Stad in cijfers. Stad in cijfers. Greaadpleegd op 11 april 2023, van https://stadincijfers.antwerpen.be/dashboard/hoofd-dashboard/over-stad-in-cijfers

Triple Living. (2023) Nieuw Zuid, de nieuwe buur(t) van ’t Stad. nieuwzuid-antwerpen. Geraadpleegd op 10 april 2023, van https://www.nieuwzuid-antwerpen.be/nl/nieuw-zuid

Vanholme N. (2016) Archeologienota (2015F61) - Vooronderzoek. (Rapport 2015F61). Archeologisch onderzoek, RAAP België BVBA.

Woonhaven. (2023) Woonhaven, ons huis jouw thuis. Woonhaven.be. Geraadpleegd op 11 april 2023, van https://woonhaven.be/

13/10/2022

Donderdagochtend.

We staan op om 6:20. In de woonkamer openen we de gordijnen en het blauwe licht van de politiewagens schijnt bij ons binnen. Er staat een tentje tegen het flatgebouw aan de overkant. Het lijkt een crime scene.

We weten niet wat er gebeurd is. We hebben niets gehoord. Onze fantasie gaat d evrije loop. Omdat er de laatste maanden een toenemend drugsgeweld is in de stad, gaan we er vanuit dat het wel drugrelateerd zou zijn. Wanneer mijn dochter de deur uitstapt wordt ze tegengehouden door de politieofficier. Ons huis ligt binnen de afspanning van het politielint. Ze wordt de andere kant opgestuurd. 

Pas wanneer de tent weg is en later op de dag een brandweerwagen bloed en ingewanden van de gevel van het flatgebouw spoelt, wordt er verteld wat er gebeurd is.

Een buurvrouw van de overkant is van het balkon gesprongen.Jenny.
De bloembakken op haar terras, gevuld met vuurrode geraniums, blijven dus alleen achter.

En het slaat me als een natte dweil in mijn gezicht. Ik kende Jenny niet.

Het duurt te lang voor ik me haar voor de geest kan halen. Ik weet helemaal niets over haar. Buiten dat ze rode geraniums heeft, had.

Daar sta ik dan.

Onderzoeker in de bres voor sociale cohesie.

Net vandaag wilde ik communiceren dat ik een workshop geef rond verbinding tijdens de aangekondigde speelstraat.

Ik ken mijn eigen buren niet eens!

Een kruispunt doemt op.

Nee, een t-splitsing.

Ik ben niet geplaatst om...           ....Juist daarom is het belangrijk.

Ik beslis om nog even niets te beslissen.

Het toont wel het belang van het onderzoek aan.

Eenzaamheid zou aan de basis gelegen hebben van Jenny's sprong.

Maar het toont ook mijn eigen onkunde in de materie.

Ik besluit de communicatie alvast even uit te stellen.

Ook Ella van Woonhaven belt onze afspraak om 13:30 af wegens ziekte.

Alles wordt uitgesteld...

14/10/2022

Masterproef werkdag

Tijdens de contacturen in Tilburg bespreken we met Emily verschillende onderzoeksmethodes.

We beginnen met experiment.
Eerst dacht ik nog dat de speelstraat een experiment zou kunnen zijn. Maar een experiment herhaal je dus steeds dezelfde actie of proef met telkens maar 1 variabele.
De speelstraat is dus helemaal geen experiment.
En hier voel ik dat ik nog niet helemaal scherp heb wat mijn methode dan is.

We gaan over naar het essay als onderzoeksmethode.
Hier voelt het alsof ik al veel dichter in de buurt kom van wat ik probeer te doen.
Met name de semiotiek, het onderzoeken en weergeven van betekenisgeving en associaties spreekt me heel erg aan. Sterker nog, ik geloof dat dit is wat ik wil doen in het blog dat ik bijhoud.

We staan vervolgens even stil bij Zuihitsu, een Japanse literatuurstroming waarbij losse lyrische essays een geheel vormen. Een poëtische structuur die de tekst doet verschijnen. Zuihitsu zou zich laten vertalen als ‘het volgen van het penseel’.[1]
Dit resoneert met me en ik besluit er thuis nog wat verder over wil opzoeken.

“Kan een Haiku dan ook een methode zijn?” vraag ik voorzichtig.
Emily ziet dat ik diep geraakt ben. “Ja dat kan, maar in jouw geval misschien meer een manier waarop je iets wil weergeven. Je onderzoekt wel met je lichaam, maar je kan je bevindingen en je indrukken wel weergeven in een Haiku. Ja zeker, dat zou super gaaf zijn!”

Van de onzekerheid over het experiment valt nu niet veel meer te merken.

Ik kom thuis in het essay, de Zuihitsu en de Haiku.
Ik doe artistiek onderzoek. Artistic research.

Het klopt dat ik me niet terugvind in alle praktijkonderzoeksmethodes, of de interviews, of andere methodes. Ik moet mijn eigen weg vinden. Mijn eigen methode ontwikkelen en beschrijven.

Ik besluit om het eerstvolgende blog vanuit een ander perspectief te schrijven, om te stoeien met het me essayistisch verhouden tot de weergave van mijn onderzoek.

Thuis lees ik een tekst over de pedagogische natuur van de Haiku.[2]

Door de beperking van het aantal lettergrepen, kan de dichter enkel het meest essentiële weergeven.
En boem!
Ik kan het niet goed beschrijven, maar er gebeurt iets in mijn hoofd en lichaam. Het gevoel dat mijn hart en mijn brein direct met elkaar communiceren.

Dit is geloof ik wel iets voor mij.

In dit laatste deel probeer ik aan besluitvorming te doen over het onderzoek en diens effect op de sociale cohesie in de wijk Nieuw Zuid in Antwerpen, waar mijn onderzoek heeft plaatsgevonden.
Ik ben me bewust van de relatieve impact, zoals ik me bewust ben van de beperkte tijd waarbinnen dit onderzoek heeft plaatsgevonden.
De grootste uitdaging vormt het besef dat er nog zo veel meer te ontdekken en te bespreken valt. De grens tussen bestudeerde materie en niet bestudeerde materie tekent zich hoe langer hoe duidelijker af, waarbij het gebied dat niet bestudeerd is veel groter is dan het reeds bestudeerde deel.

Enerzijds koester ik de hoop in de toekomst verder van betekenis te kunnen zijn voor de context binnen de wijk door het onderzoek verder te zetten.
Anderzijds koester ik de berusting dat wat ik op dit moment kan weergeven waardevol genoeg is, ook al is het weinig.

Synoniemen voor ‘weinig’ zijn ‘spaarzaam’ en ‘zeldzaam’.
Ik zou u willen vragen om deze bevindingen ook zo te lezen.

De informatie is klein, kwetsbaar en fragiel, maar volgens mij niet ‘luttel’ of ‘onderschikt’.
Ik geloof dat mijn conclusie net heel beloftevol is voor de wijk en haar bewoners.

Daarom heb ik binnen dit besluit ook ruimte gegeven aan een toekomstperspectief.

De deelvragen die ik had geformuleerd voor ik het onderzoek aanvatte, waren onherbergzaam tegenover de antwoorden die me geschonken werden.
Hierdoor heb ik mijn onderzoeksvraag en deelvragen gedurende het onderzoek vaak moeten herformuleren. Dit kan u afleiden uit mijn onderzoekslogboek.
Ik kies er dan ook voor om vandaag vanuit een vrijere structuur verslag te doen over de besluitvorming die tot mijn uiteindelijke conclusie leidt.

De bevindingen en antwoorden die ik op de onderzoeksvraag probeer te formuleren leg ik uiteen in de drie elementen binnen dit onderzoek;

1. Het onderzoeksproces

2. De wijk

3. De mogelijkheden

Waarbij ik deze drie elementen telkens weer uiteenleg in drie niveaus;

- Tijd

- Aandacht

- Ruimte

5. Wat kan de (dans)kunstenaar betekenen voor de sociale cohesie in de wijk?

5.1. Het onderzoek:

Tijd:

Wanneer ik op 9 oktober 2022 in de wijk begon te dansen voelde ik veel spanning. Het voelde niet alsof de wijk me met open ramen ontving.

Op 30 oktober 2022 voelde ik de eerste connectie met bewoners tijdens het dansen.
Maar er werd nog niets tegen me gezegd. De week erna had ik de eerste spontane conversatie. Ik danste inmiddels een maand wekelijks in het park van de wijk.

Achteraf bekeken is een maand maar een korte tijd om te overbruggen.
Toen voelde het eindeloos lang.
Het was een voorbode van het trage tempo binnen de wijk.
Wat een gigantische paradox is met het tempo waarop de wijk wordt opgetrokken.

De eerste ontmoeting met de bewoners van Woonhaven liet langer op zich wachten.

Hier lag het tempo nog trager.
In mijn vooronderzoek had ik een toekomstbeeld over workshops met de bewoners van Woonhaven. Maar in werkelijkheid is dit zelfs nu nog niet aan de orde.
Hierin dien ik als artistiek onderzoeker het tempo van de wijk als context aan te nemen.

Het tempo van de context aannemen is ook de ambitie van de context aannemen.

Aandacht:

Ondanks dat dit onderzoek vertrok vanuit mijn fascinatie over de wijk en haar ontwikkeling, diende ik veel aandacht te besteden aan mijn eigen ‘handelen’.
Wat was mijn intentionaliteit?
Wilde ik veranderingen doorvoeren?

Door te dansen in de wijk voerde ik veranderingen door op ruimtelijk vlak. Dat is eigen aan choreografie. Maar was dat mijn intentie?

Wilde ik de aandacht op mezelf vestigen? Of wilde ik net een dialoog genereren waar een gedeelde aandacht uit voort zou komen?
Welke actie diende ik te ondernemen om als danskunstenaar in dialoog betekenisvolle data te genereren maar toch de lichamelijkheid van de Ander te respecteren?
Ik gebruikte de deurmat als ontmoetingsplek waardoor we als vanzelf dicht tegen elkaar kwamen staan.
Tijdens meer diepgaande gesprekken gebruikte ik een bolletje klei om onze indrukken op een zeer letterlijk fysieke manier op weer te geven.

In een blog gaf ik de indrukken uit de wijk weer door aan de openbare ruimte.
Zo vestigde ik de aandacht van buitenaf op de verhalen binnen de context.

Op een intuïtieve manier voelde ik als kunstenaar aan wat er op dat moment mogelijk was. Maar dit kan enkel door diepgaande reflectie als actieve handeling te beschouwen en deze als basis te nemen voor de onderzoekende houding.

Ruimte:

Mijn onderzoek vond grotendeels plaats in de publieke ruimte. In deze ruimte kon de wijk zich aan me openbaren. Als een archeoloog werd ik steeds verrast door de omgeving en alles wat daar deel van uitmaakte. Van de hoogste toren, tot de kleinste pissebed.
De meeste fijnmazige netwerken werden me echter pas duidelijk wanneer ik me diep binnenin de context van de wijk bevond, bij de bewoners thuis.
Om op een veilige manier bij hen thuis te kunnen handelen hebben we de elementen tijd en aandacht moeten inzetten om elkaar te kunnen ontmoeten.

De ruimte en bijgevolg de context heeft weinig betekenis zonder de tijd of de aandacht.
Dit inzicht is echt essentiëel geweest voor dit onderzoek.
Het zorgde ervoor dat ik de tijd nam om te luisteren.
Luisteren kan je enkel wanneer je aandachtig aanwezig bent. Door te luisteren kon ik ontwaren en optekenen. Waardoor ik kon reflecteren en de bewoners weer konden ‘her-verbeelden’.

Op deze manier gaven we samen betekenis aan de ruimte.
Vanuit de private ruimte van de context werd de ambitie voor een nieuwe openbare en gedeelde ruimte geschapen. Een mooie actie van onderuit.

5.2. De wijk:

Tijd:

De ambitie van de context in beschouwing nemen en me daar als artistiek onderzoeker toe verhouden, is de tijd geven aan wat er van belang is voor de mensen binnen de context.
Het aanwezig zijn, het wachten, het laten ontstaan van een relatie tussen de mensen en mezelf zijn elk op zich acties van betekenis.
De wijk, de context en de mensen die er voor kiezen om zich tot mijn kunstenaarschap te verhouden, zijn actoren die de tijd nemen om hun verhouding tot het onderzoek en dus ook tot de wijk in beschouwing nemen.

Omdat in deze gedeelde actie al een stukje van het ‘her-verbeelden’ plaatsvindt, dient er voldoende tijd aan gegeven te worden. Net omdat hier al een gedeeld eigenaarschap ontstaat. Eigenaarschap dat in eerste instantie door de doorgedreven projectontwikkeling binnen de wijk niet in handen van de bewoners leek te liggen.

De tijd nemen is de tijd geven.
Dat is wat ik als (dans)kunstenaar kan betekenen.

Aandacht:

De bewoners van de wijk waren heel dankbaar dat er aandacht geschonken werd aan hun context. Het kunnen delen van ervaringen en verhalen had een sterk verbindend component. Deze verbinding was veilig en oprecht. Het zich kunnen verhouden tot de kunstenaar en het hierdoor kunnen ‘her-verbeelden’ van de wijk had een onthullend effect. De bewoners werden gewaar wat er binnen hun eigen mogelijkheden ligt. Hier vormt zich de kiem van het in handen kunnen nemen van hun eigen handelen en dus ook van hun eigen scheppende vermogen.

Hierin ligt in essentie ook het kunsteducatieve fundament van het onderzoek.

Ruimte:

De wijk als ruimte geeft vanuit zichzelf weinig mogelijkheden aan het samen scheppen van de ‘wij’ in de wijk of de identiteit waar de bewoners zo naar opzoek zijn.
Er mist een neutrale ontmoetingsplek waar het samen scheppen van de wijk kan (uit)geoefend worden.
Bij Triple Living was er wel de bereidheid om een ruimte ter beschikking te stellen. Maar dit zou geen neutrale ruimte zijn.
Ook wanneer Woonhaven bereid zou zijn een ruimte in te richten in de wijk zou dit nog geen verantwoorde actie zijn.
Ik geloof dat dit de verantwoordelijkheid is van het District Antwerpen of het stadsbestuur van de Stad Antwerpen.
Willen zij dat de wijk een werkelijk stadsdeel wordt, zoals beschreven in hun visie, dan dienen zij hier ook ondersteuning in te voorzien.

Zodanig dat de wijk het vertrouwen krijgt dat ze verdient om zich hier in te oefenen.

Een wijk kan zichzelf ontwikkelen als openbare en toegankelijke ruimte wanneer de bewoners hier in ondersteund worden door een neutrale partner.
Ik kan als kunstenaar het District- of de Stad Antwerpen attent maken op hun verantwoordelijkheid als partner. Maar liever doe ik dit samen met de bewoners.

Idealiter staan de bewoners zelf recht om hun ambitie aan de beleidsvoerders kenbaar te maken waardoor zij het District- en de Stad Antwerpen aanvuren actie te ondernemen.

5.3. De mogelijkheden:

Tijd:

De bewoners leken een soort berusting te hebben gevonden in het trage tempo waarop de identiteit van de wijk zich zou openbaren. Toch kwam tijdens gesprekken naar voren dat het tijd wordt dat er iets gebeurt. Ze voelen de urgentie om elkaar als bewoners te ontmoeten. De bewoners zijn op zoek naar de ‘wij’ in de wijk, naar wie er nog woont en hoe de Ander de wijk ervaart.
De context is klaar om zichzelf te beginnen ‘scheppen’.

Ik zou het fijn vinden mee te mogen maken hoe deze schepping tot stand komt. Het voelt als een logisch vervolg.

Maar ook hier mag ik geen overhaaste conclusies trekken.
Alles heeft een eigen tempo.

Aandacht:

Het zich verhouden tot de kunstenaar schenkt de bewoners een gevoel van emancipatie. Dit gevoel kunnen zij omzetten in krachtige signalen door te handelen.

Het lijkt me opportuun om de bewoners met de andere actoren binnen het onderzoek samen te brengen en de bevindingen open op tafel te leggen in een rondetafelgesprek.
Zeker de actoren op beleidsniveau en ondersteunende structuren (Kabinet Cultuur, Woonhaven, Stadsontwikkeling en Triple Living) dienen hun aandacht te vestigen op de ervaringen en ambities van de bewoners. Deze gedeelde aandacht maakt op haar beurt dat de bewoners het eigenaarschap over de wijk kunnen delen met de andere actoren.

Hier zijn het beleid en de andere betrokken diensten ook gebaat bij. Zo kan de wijk een gedeelde verantwoordelijkheid vormen.

Ruimte:

Concreet geloof ik dat het aan de Stad Antwerpen is om een herbestemming voor het pand van Circuit door te voeren. Wanneer de transitie van een economische kringwinkel tot een neutrale ontmoetingsplek kan overwogen worden, wordt het misschien eindelijk het buurthuis zoals het in de beginfase van de wijk werd voorgesteld. En wordt het een standvastige en duidelijke plek in een wijk die nog steeds volop in verandering is.

Er zijn initiatieven vanuit buurtbewoners om netwerken te doen ontstaan. In dit buurthuis zouden deze ontluikende netwerken de tijd, aandacht en ruimte kunnen krijgen die ze nodig hebben om te verduurzamen.

Conclusie:

De danskunstenaar kan onderzoeken welke betekenisvolle elementen reeds aanwezig zijn in de wijk.
Door als kunstenaar aandachtig en met respect aanwezig te zijn binnen de context van de wijk, zullen deze elementen zich aan de kunstenaar openbaren.

De kunstenaar kan samen met de bewoners van de wijk handelen door de bewoners de kans te geven zichzelf te verhouden tot de kunstenaar.
Dit kan door de bewoners zich te laten verhouden tot de kunst van de kunstenaar zelf, of hen te laten verhouden tot zichzelf en de wijk in dialoog met de kunstenaar.

Binnen deze vormen van ontmoeting kunnen de kunstenaar en de bewoners samen reflecteren, verbeelden en her-verbeelden.
Deze actie schept mogelijkheden voor de verlangens en ambities binnen de bewoners om zich voor te doen, zich betekenisvol te tonen en dus te bestaan.

Wanneer deze verlangens en ambities kenbaar zijn en gedeeld worden door de bewoners binnen de context van de wijk, dienen deze verlangens en ambities gehoord te worden door de wijkontwikkelaar, de huisvestingsmaatschappij en de beleidsvoerders van de Stad Antwerpen.

Opdat zij de ruimte, aandacht en middelen kunnen bieden die de bewoners nodig hebben  bij het opnemen van hun verantwoordelijkheid tegenover het uitoefenen van ‘de wijk’.
Waarbij de bewoners hun netwerken en dus de wijk verder met bovengenoemde actoren zullen vormen in een gedeeld eigenaarschap.

De danskunstenaar kan hier een ondersteunende of faciliterende rol in uitoefenen, maar dient zich bewust te zijn van diens positie en de beperkingen hieraan verbonden.

15/10/2022

Na de gesprekken tijdens de eerste research Day, bekijk ik een uiteenzetting van Philippine Hoegen.

Hoegen is opgeleid als beeldend kunstenaar. Toch is ze eerder een performance kunstenaar. Ze zet performance eigenlijk in als onderzoeksmethode.
Zelf zegt ze hierover:
“A way of thinking in which the physical is involved”
en
“Performative creating process research”

Wanneer ze vertelt, probeert ze een weergave van haar werk te geven.
Maar al snel besluit ze dat ze het niet kan vertellen, maar liever wil laten zien.
We zien hoe ze met een groep kunstenaars voor Kunsthal Gent het concept ‘werk’ onderzoekt.
“What is work”

In beeld zie ik een webdiagram. Hoegen vertelt hoe dit webdiagram gemaakt was door de toeschouwers van Kunsthal.

Het werd een participatieve performance.
Ik zie hier een kans voor de workshop tijdens de komende speelstraat.

Misschien kan ik iets soortgelijk proberen met stoepkrijt?
Het in kaart brengen van de noden van de buren in de straat?

En dan kijken welke noden een gemeenschappelijke factor hebben?

Even later zit ik een break down onder leiding van Cecilia Chiappini.

Zij is researcher voor de KU Leuven en docent bij de Master Urbanism op Fontys en werkt graag met minder voor de hand liggende vormen van datamapping. Het weergeven van data in kaarten, cartografie, tekeningen, foto’s of video’s.

En dan zegt ze iets wat bij mij mijn brein en hart weer doen versmelten.

“How processes that relate to public space change the city”

Wanneer we een rondje doen om iedereen voor te stellen en het onderzoek waar we mee bezig zijn te kaderen, geeft ze me een knipoog. Het voelt alsof ze begrijpt waar ik mee bezig ben.

Daarna vraagt ze elk van ons wat de moeilijkheid van ons onderzoek is. Waar we een vorm van obstructie ervaren.

Een student uit PPS, en ik vergeet helaas haar naam op te schrijven, gebruikt choreografie als onderzoeksmethode om de openbare ruimte te onderzoeken. Ze woont in Canada en onderzoekt daar één bepaald plein.
Dit doet ze met buurtbewoners en toevallige voorbijgangers. Ze zet choreografie in om de verhoudingen tussen de mens en het plein te onderzoeken.
Wanneer ze praat ben ik zeer geintrigeerd.
Ze ervaart nu een obstructie in het weergeven van haar data.
Ondanks dat ze wel toestemming heeft om te filmen, willen
veel mensen niet worden weergegeven op video of foto.
Hoe kan ze dan weergeven wat ze gedaan heeft?

Chiappini vraagt haar of ze de passen kan neerschrijven die zij heeft gezet en of ze kan beschrijven hoe de ander passen heeft gezet.
Dit vind ik een interessant voorstel en ik vraag me af of ik hier ook een vertaling van kan maken.

Chiappini vertelt: “The difficulty of the documentation is part of the research”

Ze raadt ons aan de moeilijkheden te beschrijven. Om problemen rond video en foto niet uit te weg te gaan, maar een methode te gebruiken die de weergave herschrijft. We dienen te beschrijven, zo waarheidsgetrouw mogelijk. Maar dus geïnterpreteerd via een eigen methode.

Ik vertel dat ik moeite heb met het weergeven van de verschillende lagen in mijn onderzoek.
-Het fysieke

-Het ruimtelijke

-Het sociale

-Het beleidsmatige

Chiappini lacht. Als ik dit allemaal wil weergeven, dan heb ik een hele ploeg nodig.
Ze zegt me de lagen niet uiteen te leggen voor dit onderzoek.
Ze denkt eerder aan een collage of een structuur waarin de wijk zichtbaar wordt en de verschillende lagen als vanzelf aanwezig zijn, als actoren binnen het onderzoek.
“To build the desirable structure”
Ze vraagt of ik ook al aan story telling heb gedacht. Ze ziet veel mogelijkheden in een etnografische weergave binnenin een ruimtelijke structuur. Want dat is volgens haar ook de context van mijn onderzoek.
Ze raadt me een publicatie van Bruno Latour aan, Reassembling The Social (2005).

Na deze workshop komt ze naar me toe.

Ze vraagt of ik verder wil met dit onderzoek na het afstuderen aan Fontys.
Ik vertel haar dat ik nog wel zes jaar aan dit onderzoek wil werken. Maar dat ik niet weet of ik dat wel overleef.
Ze lacht heel hard.
“You should, and I want to see you do it. Have you considered to do a PhD?”

Ik word verlegen van haar woorden en opper dat ik daar waarschijnlijk niet slim genoeg voor ben.
“Ha, I think you are intelligent enough, but do you have the patience?”
Ze geeft me haar visitekaartje.

“Contact me when you would like to do a proposal! Keep me informed.”

En dan stapt ze de zaal uit.

Ik blijf een verbaasd achter en besluit dat ik toch vooral haar advies over de vormgeving en structuur met me meeneem.

17/10/2022

Ik zit in het vliegtuig naar Skopje.

Deze kans doet zich voor binnen de opleiding MKE. Met een groep eerstejaars zal ik onder begeleiding van Jan Staes en Maaike Fekkes deze stad ontdekken op vlak van kunsteducatie en cultuur. Ik kijk er naar uit. Waar ik echter steeds tegenop zie is de vliegreis. Ik houd niet van vliegen. De beste remedie om te ontsnappen uit de realiteit is een boek.

Bron: 

Against Interpretation and Other Essays. (Sontag 1966, heruitgave 2009)

Sontag houdt een pleidooi voor het aanscherpen van onze zintuigen.
"We must learn to see more, to hear more, to feel more." (p.14)

Het spreekt me aan. Het legt de vinger op wat ik probeer te doen in de wijk en hoe ik deze onderzoek. Vanuit de zintuigen, vanuit mijn lichamelijke aanwezigheid.
De frase komt uit het eerste essay Against Interpretation.(1964)

Wat eigenlijk eerder over kunt en kunstkritiek tegelijk gaat.

Volgens Sontag zou kunstkritiek dienen te resulteren in het maken van nog meer kunst. En in het bijzonder kunst die een realiteit weergeeft.
"The function of critisism should be to show how it is what it is, even that it is what it is, rather than to show what it means." 

En hoewel ik geen kunstcriticus ben, stipt dit wel iets fundamenteel bij me aan.

Ik beschouw de wijk en haar constructie als een kunstwerk. Architecten zijn kunstenaars, zij creëren niet enkel een constructie uit materialen, maar ook een constructie aan woonruimte, aan leefruimte, aan oppervlakte, vrije of bebouwde, ...
Hoe ik me verhoud tegenover de wijk is dus tot op zekere hoogte, zoals een kunstcriticus zich verhoudt tegenover een kunstwerk.
En wat ik voel is dat ik als kunstenaar op mijn beurt enkel maar kan weergeven wat de wijk me laat zien. Ik geef weer hoe is wat er is. En het houdt me scherp over het afbakenen van mijn onderzoek. Hierbij denk ik terug aan de circle of control die ik van mijn coach Ben Hekkema cadeau kreeg. Het weergeven van hoe is wat er is valt binnen mijn circle of control. Het weergeven wat het betekent, niet. Ik kan wel bekijken wat ikzelf kan betekenen binnenin wat er is. En daar stopt het, voor nu, voor dit onderzoek.

Ik was eerst niet helemaal zeker of dit boek echt relevant zou zijn voor mijn onderzoek. Maar Sontag heeft me in haar eerste essay van het boek al heel persoonlijk aangesproken, dus ik lees verder.

In haar essay The Antropologist as hero (1963) voel ik dat ze me weer rechtstreeks aanspreekt. Ook nu ben ik geen antropoloog in strikte zin. Maar ik onderzoek wel relaties tussen verschillende mensen en groepen binnen een wijk. Wanneer ik dit vanuit een sociaal-wetenschappelijk perspectief zou doen, zou dit wel een antropologische onderzoek kunnen zijn. Ik onderzoek nu vanuit een artistiek perspectief, en tegelijk zou ik gebruik willen maken van een weergave die typisch is voor de antropologie, namelijk het etnografisch verslag.
Hierdoor heeft Sontag mijn aandacht en ik lees en probeer me te verhouden.
Volgens Sontag is het fixeren op ‘de ander’ ook een vorm van het opdringen van het ego. (p.69)

Ik maak me de bedenking dat ik hier inderdaad allert voor dien te zijn. Het sluit eigenlijk naadloos aan bij het vorige essay. Door me enkel te fixeren op de bewoners en mijn eigen kunstnaarschap en het daaruitvoortkomende perspectief buiten beschouwing te laten, dring ik mezelf meer op dan wanneer ik erken dat ik vanuit mijn kunstenaarsperspectief kijk.
Dit lijk een paradox, maar voor mij geeft het weer dat er een verschil is tussen een antropoloog en een kunstenaar.
Een antropoloog verdeelt de wereld in twee vakken “Home” en “Out-there”. (p.74)
Volgens Sontag is een antropoloog geen neutrale observator, maar een persoon die controle uitoefent en diens vervreemde positie tegenover het onderzochte inzet.

Tot op zekere hoogte kan ik dit ook op mezelf betrekken.
Maar het verschil zit hem in wat ik doe met de data die ik genereer.
Sontag haalt aan dat Antropologen uitgaan van een systematische twijfel. Hoe meer data men genereert, hoe meer duidelijk wordt dat er geen zekerheid bestaat over het onderzochte. (p.72-73)
Dit blijft herkenbaar voor mezelf als kunstenaar.
Maar Sontag grijpt terug in op de antropoloog door hem weer te geven als een bewust ingrijpende entiteit.
“A critic at home, but a comformist elsewhere.” (p.74)
Terwijl ik als kunstenaar eerder dus een kritieke houding aanneem in het veld zelf en me wel verhoud, maar geen wijzigingen aanbreng.
Wat doe je met de data? Daar komt het op neer.
Zet je data in om verandering te brengen?
Geef je data weer en laat je het aan de toeschouwer en de participant om aan de slag te gaan met de data die zich openbaart?
Ik laat mijn ego zo veel mogelijk buiten beschouwing, omdat ik anders opdring wat ‘ik’ zou doen met de wijk. En dat is van geen tel binnen het onderzoek.
Wat niet wil zeggen dat ik niet kijk vanuit een eigen perspectief en weergeef vanuit mijn eigen context. Ik ben dus niet immuun voor kleuring, voorkeuren en interpretatie.
Maar dien extra alert te zijn voor wat ik ervaar als kunstenaar terwijl ik me als onderzoeker verind met de wijk.

Dit doet me dan weer terugdenken aan het gesprek met Cecilia Chiappini en ik begrijp nu nog beter het belang van de structuur binnen de weergave van mijn onderzoek.
Wanneer ik dit onderzoek onderveeld zou weergeven volgens de verschillende lagen (sociologie, politiek, ...) dan zou ik zoals een antropoloog analyseren en weergeven. Maar ik geef weer in een etnografische vorm maar als kunstenaar en analyseer daaruit. Dat is een wezenlijk verschil.

23/10/2023

Blogpost 3:
kunst-klaar

De pissebed die vorige week de tekst schreef heeft als afscheidscadeau een haiku achtergelaten.

de reus op het pad

danst in het licht van de zon
met zicht op de wijk

Vandaag schijnt er geen zon. Het is grauw en grijs. Er valt geen regen, maar de lucht is vochtig. Het is een graad of 14. Niet zo koud dus. Maar het kan gemakkelijk kouder ingeschat worden.

Dat merk ik, want de meeste voorbijgangers hebben een winterjas aan. Een winterjas als schild tegen de omgeving. Of het nu de temperatuur is, of de grijze en troosteloze lucht. Ze lopen ingeduffeld met een cocon om zich heen.

Wanneer ik aan het pad aankom, jaag ik ongewild de duiven weg die op het gras en op de kiezels aan de bank lopen. Ik vraag me af of ik nu de omgeving verstoor. Alvast voor de duiven wel. Aan de andere kant, de vlucht van de duiven is zo mooi dat ik hoop dat er nog meer mensen hun sierlijk vliegende groepschoreografie ontwaren.
Er zitten geen bewoners op hun terrassen of balkons. De ramen en deuren zijn gesloten. De sierlijkheid van de duiven weerspiegelt zich in hun glas. Maar ik kan niet weten of achter dat glas iemand de duiven heeft waargenomen, net zo min als ik kan weten of iemand mijn lichaam waarneemt vanachter dat glas. Als ik niet beweeg voor een toeschouwer, dan beweeg ik voor de omgeving. Ik denk terug aan mijn vorige plek aan de Scheldekaaien.

Na ongeveer 30 sessies bleek die omgeving een omgeving voor kunst te zijn. De organisatie Kunst in de Stad plaatste in opdracht van de Stad Antwerpen een sculptuur van de kunstenaar Sammy Baloji. Hij koos op zijn beurt toevallig de plek waar ik 6 maanden lang gedanst heb. Er is 5,5 kilometer kaaimuur aan deze kant van de Schelde in Antwerpen. Maar net op die ene plek waar ik danste, zag hij zijn sculptuur staan. Of dat die plek dit potentieel altijd al in zich droeg, en ik daarom 6 maanden eerder ook exact die plek koos. Of dat mijn kleine artistieke actie heeft gefaciliteerd dat die bewuste plek als het ware een artistieke lading kreeg, laat ik in het midden. Maar het is een onderzoek waard om te bekijken of deze nieuwe plek op het Nieuw Zuid ook 'kunst-klaar' kan worden. Of dat ik misschien een artistiek potentieel voel en daarom deze plek kies. Misschien zijn kunstenaars wel dragers van een extra zintuig en kunnen ze voelen welke ruimte, welke plaats een artistieke of veelbelovende energie behelst? Indien dit het geval zou zijn, lijkt het me fijn daar een bewustzijn over te creëren.

Ook bij mezelf.

Stel je voor...
'Wat is jouw beroep mevrouw?' 'Ik ben kunstdetector. Ik dans door de stad, op zoek naar artistieke energie. Wanneer ik die energie heb waargenomen, licht ik de stadsdiensten in en zij plaatsen dan een sculptuur op die exacte plek.' 'Ah, merkwaardig. Verdient dat goed, kunstdetector zijn?' 'Wat denkt u zelf?'
Of...

'Wat bent u aan het doen mevrouw?' 'Ik ben kunst-facilitator en maak deze plek kunst-klaar. Door te dansen op deze plek veroorzaak ik kleine veranderingen in de moleculen rond ons heen. Ik laad hen op met artistieke energie, zodanig dat deze plek artistiek geladen wordt en geprepareerd wordt om kunstzinnig te zijn. Op deze plek is er zo ruimte, tijd en aandacht aanwezig om andere artistieke projecten en werken te kunnen laten ontstaan of laten zijn.' 'Ah, merkwaardig. Al weet ik niet of ik u helemaal begrijp.' 'Dat is niet erg, het zal zichzelf duiden wanneer de plek klaar is. Kom gerust nog eens een keertje langs. Wie weet heeft de Stad dan een sculptuur geplaatst.'

Maar vandaag lijkt niets kunst-klaar. Behalve een paar wandelaars met een hond, vermijdt bijna iedereen het pad waarop ik beweeg. En dan is het mogelijks zelfs de hond die beslist dit pad te nemen en het baasje meeneemt dat achter hem aanloopt. Ik merk bij mezelf dat ik als vanzelf kleiner ga bewegen. Voel ik me teveel, een indringer binnenin de grijze energie? Voel ik angst, in kleine vorm? Val ik te hard op? Wil ik te hard? Sta ik wel op de goeie plek? Wie denk ik wel dat ik ben? Wat kom ik hier eigenlijk doen?
Al deze vragen komen voorbij. En er is geen enkel antwoord dat mijn negatieve spiraal kan opklaren.

Totdat één hond besluit om contact met me te maken. Het is niet ik die contact zoek, want inmiddels heb ik mezelf ook teruggetrokken in de cocon van mijn kleine gewatteerde wintergilet.

De hond snuffelt aan mijn voeten, aan mijn been en aan mijn hand. En ik merk dat ik er meteen een stuk vrolijker van word. De eigenaar van de hond blijft staan. 'Is dat Pilates dat je hier doet?' We zijn vertrokken voor een kort praatje over bewegen. De man voelt zich oud en stijf. De enige vorm van bewegen voor hem is de hond uitlaten. Ik vertel hem over Tai-Chi. Hij kantelt het hoofd en lacht luidop. Hij vertelt dat hij er wel al over gehoord heeft en dat hij weet dat je er rustig van wordt. En dan vergeet ik hem uit te nodigen. We wensen elkaar nog een prettige zondag. Hij ging verder met de hond, ik ging verder met mijn kleine bewegen.
Waarom heb ik hem niet uitgenodigd?
Geen idee. Misschien omdat ik me te hard had teruggetrokken. Misschien omdat ik enkel al die negatieve vragen had gesteld. Misschien omdat ik er op dat moment al niet meer stond als kunstenaar, noch als kunstdetector, noch als kunst-facilitator.
Ik stond er eigenlijk niet echt meer.

Het maakt me wel bewust van mijn functie als artistiek onderzoeker. En alle valkuilen die er aan vasthangen. Tip voor mezelf: Blijf weg van die negatieve vraagstellingen. Begin vanuit de mogelijkheden. Waarom sta ik HIER? Wat VOEL ik hier? Wat is hier AL aanwezig? Wat GEBEURT er op deze plek wanneer ik hier BEWEEG? ...

Weet, het is een oefening.
Zoals Tai-Chi een oefening is.
Zoals dit onderzoek een oefening is.
Zoals kunst mijn oefening is.
En zoals mens zijn ook een oefening is.

Volgende week, herkansing.

27/10/2022

Infosessie ‘Beleef je buurt’
District Antwerpen

Afbeelding van het District Antwerpen.

Tijdens deze informatiesessie probeer ik zo goed mogelijk een overzicht te verkrijgen over de mogelijkheden om als bewoner van de straat, maar ook van de wijk of de stad, initiatieven op te starten die sociale cohesie kunnen bevorderen.
Want buiten kunst kunnen duurzaamheid, groen en voeding ook verbinden. Voor deze elementen kan vanuit het District Antwerpen hulp aangevraagd worden. Zowel praktische hulp als financiële hulp is mogelijk. Dit lijkt me interessant, want het biedt mogelijkheden.
Als kunstenaar ben je natuurlijk ook gewoon bewoner van de stad, je hebt dus recht op deze hulp. En in tijden waarin financiële of praktische hulp voor culturele evenementen zwaar ter discussie liggen, kan het een opportuniteit zijn om andere paden te bewandelen.

Ik maak kennis met de buurtcoach van mijn eigen wijk en de wijk Nieuw Zuid, Liesbeth Bral. Zij behartigt de belangen van beide wijken.
We herkennen gezamenlijk de urgentie om buren en bewoners samen te brengen.
Wanneer ik haar aanspreek over de organisatie van evenementen binnen mijn eigen straat kan ze me erg veel informatie geven.
Maar wanneer ik haar over mijn onderzoek in de wijk Nieuw Zuid vertel, valt het me op dat ook zij weer de woorden ‘moeilijk’ en ‘nieuw’ gebruikt.
Ze zou me later contacteren met gegevens die interessant kunnen zijn voor het onderzoek en voor de bewoners van de wijk.

Maar na een herinneringsmail krijg ik een antwoord waarin ze verwijst naar de buurtregisseur, Carl.
Het lijkt alsof ik in cirkeltjes draai.
...

30/10/2023

Blogpost 4:

openen

Het is heel warm voor de tijd van het jaar. De weerman voorspelt 24 graden en het is de voorlaatste dag van oktober. Ik weet niet of ik moet genieten, of me in de eerste plaats zorgen moet maken. Waarschijnlijk beiden, tegelijk. De zon verstopt zich nog achter het wolkendek. Maar je voelt aan de stad dat ze zin heeft in de dag.

Het is 9 uur en ik sta op dezelfde plek als vorige keer. In het park van de wijk Nieuw Zuid.

Voorlopig zie ik twee dames, elk op hun terras. Er zijn wat wandelaars met honden. En er zijn een aantal joggers. Vandaag zitten er geen duiven op het pad. Zij zitten op het grasveld verderop. Ik weet dat ik hier minder lang zal zijn dan vorige week. Na het half uur bewegen, zal ik snel terug vertrekken richting mijn eigen straat. Want vandaag en morgen organiseer ik in samenwerking met het district Antwerpen een speelstraat. Tijdens een speelstraat wordt het verkeer in de straat autoluw gemaakt tussen 10 uur 's ochtends en 8 uur 's avonds. Dit geeft de kinderen en de volwassenen in de straat de kans om te spelen, vrij te bewegen en elkaar op een 'toevallige' en 'officieuze' manier te treffen. Om 10 uur dien ik dus de nadarhekken, die ik van de het district heb gekregen, zo te zetten dat autoverkeer niet meer door de straat kan rijden. Ik heb ook speelgoed gehuurd via de stadsdiensten en wil dit tijdig buitenzetten. Omdat ik de speelstraat heb aangevraagd ben ik verantwoordelijk voor de logistiek, maar ook de veiligheid. Was het misschien een wijs besluit om vandaag niet te komen bewegen op het Nieuw Zuid? Ik heb het overwogen. Maar ik ben er van overtuigd dat net consistentie en toegewijde aandacht belangrijk is. Tijd, ruimte en aandacht... Het komt steeds weer terug. Beiden locaties maken ook deel uit van het kader van mijn onderzoek. Het Nieuw Zuid en mijn eigen straat. Het lijkt me dan ook logisch de beiden kaders voldoende aandacht krijgen. Maar even terug tot het hier en nu. Het hier op dit pad, het nu en wat ik doe.

Vandaag besteed ik aandacht aan iets waarop mijn Tai-Chi leraar me afgelopen maandag attent maakte. Ik heb veel spanning in de liezen en het is heel moeilijk voor me om ontspannen groot te bewegen. Wanneer je door de benen buigt, dan open je de liezen. Zeker wanneer je de knieën uitwaarts roteert. In ballettermen zou je kunnen spreken over een 'plié'. In Tai-Chi heb je ook roterende bewegingen waarin je gebruikmaakt van je zwaartepunt en dus door je knieën buigt. Eentje waar ik het momenteel heel moeilijk mee heb is 'White Crane'. Waar ik gewoonlijk via Tai-Chi vaak op zoek ging naar mogelijkheden voor ontspanning in mijn ballet-vocabulaire, bewandel ik nu de omgekeerde weg. Vandaag zoek ik via ballet naar mogelijkheden binnen deze moeilijke Tai-Chi beweging. Omdat het ballet al langer deel uitmaakt van mijn voortbewegen, voelt het snel als iets vertrouwd. Deze vertrouwdheid voelt comfortabel. (Het is niet altijd zo geweest. Laten we zeggen dat de wisselwerking ballet en Tai-Chi veel meer in beweging heeft gebracht dan 35 jaar ervaring met dans.) Ik voel comfort om op zoek te gaan naar het ontspannen en openen van de liezen. Ik onderzoek plié's, walsen, draaien en torsies. Dit vraagt concentratie, geduld en de volledige breedte van het pad.

Ik merk dat één van de dames op de terrassen rustig blijft zitten. De andere dame begint over en weer te stappen en rookt een sigaret. Ze kijkt mijn richting niet uit. Sterker nog, ze kijkt naar alles, behalve naar mij. Ze wendt haar blik af. Irriteer ik haar? Vindt ze dit gênant? Geneert ze zich zelf? ... En terwijl ik me deze vragen stel, besluipt me het gevoel dat ik betrapt ben. Want wat doe ik? Ik wend mijn blik ook af. Ik kijk heel vaak en lang naar de grond tijdens dit kleine bewegingsonderzoek. Alleen tijdens de momenten dat ik terug naar de plek wandel, even pauzeer voor een halve minuut en dus stop met het bedachtzaam en aandachtig bewegen, stel ik mijn blik open voor de wereld rond me. En dus stel ik me ook enkel op deze momenten open voor de mensen die daar deel van uitmaken. Betrapt!

Blij met dit inzicht zet ik me op de bank. Ik neem de omgeving, de gebouwen, de planten, alle mensen en dieren in die omgeving zo goed mogelijk in me op, met een open blik. Twee joggers rennen voorbij. Ik probeer contact te maken met mijn blik, maar ze blijven recht voor zich uit staren. Diepe concentratie. Ik probeer het niet persoonlijk te nemen. Eerste poging, niet gelukt. Een derde jogger komt aangelopen. Ik houd mijn blik al klaar. De blik in de aanslag! We wisselen oogcontact en een glimlach uit. Yes! Wat een overwinning! Wat een gebeurtenis! Wat een les! En dan valt het me op.

Deze plek heeft iets gemeenschappelijk met de plek van het vorige academiejaar. Beide plekken zijn aan de achterkant van een justitieel gebouw. De vorige plek aan de achterkant van de arbeitsrechtbank en het vredegerecht. Deze plek aan het grote justitiepaleis van Antwerpen. Hier huizen de rechtbanken voor strafrecht, burgerrecht, familierecht en jeugdrecht. Er is wel een sterke variabele. De dag waarop mijn kleine interventie plaatsvindt. Nu op zondag. Dat is een dag waarop de rechtbank niet werkt. Dus ik kan nu niet dansen voor het recht, de hoop of het geluk. Of zou zo'n plek een geheugen hebben? Zou ik de moleculen zo kunnen beïnvloeden dat er positieve energie in de lucht van deze omgeving blijft hangen? Ik besluit dit denkspoor dood te laten lopen, voor nu. Een ander gebouw dat me opvalt, nu ik verder kijk dan voorheen, is het appartementsgebouw aan de Brusselstraat wat verder in de wijk Oud Zuid. Toen ik mijn onderzoeksvoorstel schreef, beschreef ik de hoop de twee wijken te kunnen verbinden. Het Nieuw Zuid en het Oud Zuid. Toen dacht ik nog sterk vanuit deze wijk en mijn eigen straat. Maar het valt me plots op dat de mensen van het appartementsgebouw aan de Brusselstraat deze wijk kunnen zien. Zij het van ver en wellicht zouden ze me enkel kunnen waarnemen met een verrekijker. Maar ze kunnen het zien, wanneer ze hun blik er naar wenden.

En dan valt het samen. Met een gesloten blik ziet men niets. Een blik uitwisselen, kijken naar elkaar, ogen die waarnemen. Rechtstreeks, onrechtstreeks... Kijken is contact maken. Contact begint met kijken. Rechtstreeks, onrechtstreeks.
Onderzoek is iets bekijken.
Onderzoek is contact maken.
Contact maken is een vorm van onderzoek.
Wat zie ik? Wat doet dat met me?
Wat ziet die persoon? Wat doet dat met die persoon?

En ik besef dat ik nog veel zal moeten bekijken. Deze wijk voelt nog niet zo open en vrij als mijn vorige plek. Maar dat is niet erg. Zolang ik niet enkel naar de grond kijk. Zolang mijn blik open is. Zolang ik in contact kan treden met...

4/11/2022

Meesterproef werkdag:
Positionering

Het klinkt gek, maar ik ben erg zenuwachtig voor deze werkdag.

Ik voel een urgentie rond de positionering, en toch kijk ik er enorm tegenop.
Wanneer ik mijn positionering dien te bekijken vanuit mijn werkveld, dan sta ik momenteel niet op de positie waarin ik me wil profileren.
Enerzijds ben ik scheppend kunstenaar, maar heb ik een pauze van twee jaar genomen om deze opleiding te volgen. Anderzijds ben ik leerkracht basisonderwijs. Een baan waar ik weinig voldoening in vind. Ik zoek dan ook naar een andere baan.
In de toekomst wens ik me dan ook op een hele andere plek te positioneren.
Niet ergens tussen een artistieke praktijk en het basisonderwijskader.

En de grootste olifant in de porseleinwinkel, mijn historische positionering.
Op 15/10/2022 sprak Matthew Loyd me al aan op mijn positionering.

Matthew zei dat heel mijn leven me tot op dit punt had geleid. Dat dit mijn persoonlijke pad was en dat ik dit onderzoek ook vanuit dit pad mag communiceren. Het is net de eerlijkheid en de oprechtheid die voeding geeft aan de urgentie.
"whow Anke, I'm really impressed! You are thruly the right person on the right place."
En ik nam me diezelfde dag nog voor om hier aan te beginnen.
Maar het ontbrak me aan lef.

Tijdens deze workshop rommel ik maar wat aan.
Ik betrap me op het uitstellen. Ik betrap me op een gebrek aan lef. En ik betrap me op schaamte.
Emily haar ogen kijken door al deze pantsers heen. Ze priemen recht door mijn lichaam en bespeuren de twijfel.

Schuilen heeft geen zin, ik spreek haar aan voor een gesprek.

We zijn afgezonderd in een klein lokaal.
En dan komt het er uit...
Met tranen, met schaamte, met verdriet, met strijdvaardigheid, met veerkracht.
Emily luistert en onderstreept de kracht en de impact van mijn historische positionering op dit onderzoek.
Mijn historische context toont sterke gelijkenissen met de participanten binnen de wijk. Althans toch met diegenen die wonen in de woningen van Woonhaven, de sociale woningbouw.

Ik vertel haar hoe kunst mijn uitweg was, hoe ik heb gevoeld hoe ik door kunst kon ontwikkelen en transformeren. Ik leg uit dat kunst me kansen heeft geboden.

Emily erkent en herkent en ik voel me omarmd en gesteund.

Die dag begin ik aan de tekst die nu aan het begin van mijn logboek staat als ‘proloog’.
Daar kan de bezoeker van het logboek mijn historische positionering lezen.
Het heeft maanden geduurd voor ik een tekst had die weergeeft wat ik wil weergeven.
Ik wil geen medelijden wekken.
Ik wil niet nodeloos dramatisch zijn.
Ik wil ook niet ongeloofwaardig worden.
Als de tekst het onderzoek onderuithaalt, word ik ook onderuitgehaald.

Het is een moeilijke balans, waarin waarachtigheid de weegschaal blijkt te zijn.

6/11/2022

Blogpost 5:
de armen

Wanneer ik kom aangefietst, schijnt er een waterachtige zon door het wolkendek. Er was geen zon voorspeld vandaag, dus ik ben nu al blij. Ik fiets voorbij het eerste pad en het valt me op dat het eerste pad quasi de zelfde bocht maakt als het tweede pad. Ik zou het van bovenaf moeten kunnen bekijken om te onderzoeken of het maar een gevoel is, of dat dat echt zo is. Zouden de twee paden paralel lopen aan elkaar? Er zijn bewoners die dit weten, want het ligt in hun zichtlijn en ze wonen zeker hoog genoeg.

Misschien moet ik daar maar eens werk van maken. Dat ik tenminste ook de plek waar ik steeds ga staan ook eens vanuit dat perpectief kan bekijken. Vandaag blijf ik op de grond en bekijk ik de wijk en haar bewoners vanop ooghoogte.

De man met de hond, van een paar weken terug, wandelt op het pad wanneer ik mijn fiets wegzet en richting de bank loop. Hij wenst me goedemorgen. Ik wens hem goedemorgen. Soms voelen sociale regels comfortabel. Dan zegt hij me dat ik veel werk ga hebben. Het waait hard en ik ga moeten kunnen blijven staan.

Ik lach. 'dat is niet erg' antwoord ik, 'dat is een extra uitdaging, dat is plezant.' 'Och ja' zegt hij, 'da's waar, maar het zal niet gemakkelijk zijn met al die wind.' 'Dat is in het leven ook zo, he' hoor ik mezelf vertellen. En op dat moment zie ik het, er loopt een traan over zijn wang. Door de wind? Hij lacht. 'Da's een feit. Ge zult er veel plezier aan hebben.' Ik nodig hem uit. 'Je mag altijd eens meedoen, moest je daar zin in hebben.' 'Da's heel vriendelijk, maar ik heb genoeg beweging hier met den deze.' Hij wijst naar de kleine hond die van het pad afloopt en in het gras stapt. 'Dat is goed' zeg ik, 'maar weet dat het mogelijk is. Niets moet, het mag.'

'Misschien iemand anders, ge weet nooit.' Hij gebaart met zij arm naar de wijk. 'Maar aller, ik wens u veel plezier en nog een fijne zondag.'

Ik wens hem hetzelfde. Hij trekt aan de leiband van de hond. 'Kom' zegt hij, 'we gaan eens verder.' Hij steekt zijn hand op, toont een warm gelaat met een fantastische glimlach en wandelt dan verder het pad af, de wijk in.

Het lijkt een banale conversatie. Maar dat is ze allerminst. Ik zou dit klein gesprek en de boodschap van de man als een afwijzing kunnen aanvoelen. Maar vandaag voelt ze als een mogelijkheid, een opening. En als ik het gesprek had opgenomen, dan had ik nu ook alle kleine blikken en aarzelingen kunnen weergeven. Deze lagen tussen ons in. En juist in die tijd en ruimte tussen ons in ligt de connectie, het contact. Oh en het was broos en kwetsbaar. En juist daarom was het zo mooi. Ik voelde een kleine gemeenschappelijkheid, een gelijkwaardigheid, een evenwaardigheid. Het maakt me zo gelukkig!

Een oprecht contact met een bewoner. Een gedeelde ruimte, een gedeelde tijd en een gedeelde aandacht. De essentie van kunsteducatie, voor mij.

Nu de man uit het zicht verdwenen is, begin ik aan mijn oefeningen. En het voelt goed om in mijn lijf te komen en van daaruit te vertrekken. Ik was nochtans bezorgd wanneer ik thuis vertrok. Door een tekort aan slaap voelde mijn lijf erg stroef en zwaar. Maar nu ik hier de eerst diepe teug adem haal en de eerste bewegingen inzet, voelt het bevrijdend. Komt dit door de eerder ontmoeting, of door de fysicaliteit? De synergie tussen het binnen- en het buitenlichaam? Geen idee. Maar het doet me deugd. Ik begin met de eerste beweging van Tai-Chi. Na ze een paar keer doorlopen te hebben, besluit ik me te focussen op de armen. Ik probeer de armbewegingen uit te voeren zonder de rest van het lichaam te bewegen. Dat blijkt moeilijk dan ik aanvankelijk dacht. Het kost me tijd deze bewegingen in één bewegingszin te kunnen uitvoeren zonder te stoppen. Wandelaars en fietsers kruisen elkaar op het grasveld en op de andere paden. Een enkele renner rent me voorbij op dit pad. Binnenin de armbewegingen probeer ik een intentie te leggen. De intentie om de wijk te omarmen. En de intentie om iets van mij te delen met de wijk. Hierdoor ontstaat een andere kleine choreografie. Mijn armen gaan open, komen met de handen eerst terug dichter bij elkaar en omhelzen de ruimte. Ik raak mijn borstbeen aan met mijn vingertoppen. Ik neem de energie van de wijk op in mijn lichaam. Daarna leg ik iets van mij in mijn handen en open mijn armen breed om het uit te delen aan de ruimte, aan de wijk. Hierna breng ik mijn handen in een grote boog naar boven en reik ik met mijn handen naar de wolken boven mijn hoofd. Het voelt alsof mijn handen zich nog hoger begeven dan dat ze in werkelijkheid doen. Mijn handen raken elkaar aan en openen zich weer om zijwaarts naar beneden te gaan. Deze beweging herhaal ik enkele keren en probeer ik te verruimen. Mijn lichaam volgt en we dansen samen, de omgeving en ik. De wijk als mijn danspartner. Een danspartner met al haar dualiteiten. En ik omarm de wijk en haar bewoners. Ik zie de verschillen. Ik zie de moeilijkheden. Maar ze zijn me niet vreemd. Ik herken ze.

Ik herken ze in mezelf en waar ik vandaan kom.

In de opleiding en in mijn onderzoek ben ik bezig met positionering. Ik dien mezelf te positioneren in het werkveld en me op dezelfde manier ook te verhouden tegenover de bronnen die ik gebruik tijdens mijn onderzoek. Maar voor ik dit kan doen, moet ik ook mijn eigen context in beeld brengen. Mijn historische en persoonlijke context maken daar ook deel vanuit. In mijn historische context zit dezelfde dualiteit als in de wijk. Ik ben opgegroeid in een sociale woonwijk binnenin een heel rijke gemeente. De uitdagingen die de bewoners voelen, de uitdagingen die zich voordoen voor de wijk, herken ik. Ik zeg niet dat ik er een oplossing voor heb. Ik weet niet of er een oplossing is. Of dat er een hoeft te zijn. Misschien is er zelfs ook helemaal geen probleem. Maar er ligt wel een uitdaging. En ik voel me waarschijnlijk meer verwant met een bepaalde groep bewoners dan met de andere. Zelf heb ik op een bepaald moment als nieuwe moeder ook op de wachtlijst gestaan voor een sociale huurwoning.

Inmiddels ben ik thuis een deel van veelvuldigheid. Maar binnenin mijn lichaam kan ik me net zo snel weer eenzaam voelen.

Het zit er, in het archief. Me daar bewust van zijn is een startpunt, geen blinde aanname. De uitdagingen voor mensen die wonen in een sociale woning zijn me dus niet vreemd. Machteloosheid, bijvoorbeeld.

Ondertussen zit hier in het park, alleen, op de bank. Maar ik voel me omgeven.

Ik leg uit. Ik ben een individu, een wiskundige eenheid. Maar ook in een eenheid schuilt kracht. Al is dat moeilijk voelbaar wanneer je enkel plaats, tijd en ruimte krijgt om jezelf als eenheid te zien. De kans jezelf in een veelvoud te ervaren doet zich zelden voor. Maar een eenheid en een eenheid en nog een eenheid, die nog een eenheid tegen het lijf loopt, is een veelvoud. Ze vormen een betekenisvolle hoeveelheid. Geen meerderheid. Zo veel geluk hebben ze niet gekend. In de gemeenschappelijkheid van de eenheid zit de kracht. In het herkennen, in de erkenning en in de eenheid. Ik weet het, het klinkt nogal complex en tegenstrijdig. Maar kijk naar de jonge populieren in het park waar ik nu zit. Beschouw zo één boom. Elk blad individueel trilt z'n eigen ritme in de wind. (Mooi he?) Er hangen honderden trillende bladeren aan die boom. Elk op een eigen tempo, elk met een eigen kracht. Samen vormen ze de kruin. Zonder al die eenheden, had de boom geen kruin. En ja de ene boom is dikker dan de andere, of langer, of staat steviger, rechter...

Maar ze hebben allemaal een kruin met trillende bladeren in de wind. Samen vormen ze zo terug een eenheid.

Een eenheid in veelvuldigheid.

Zonder die eenheid kan het veelvoud niet bestaan.

Dat is wat een eenheid kan doen.

Dat is de macht van de eenheid.

Het wordt donkerder. De zon is inmiddels verdwenen. Ik krijg het koud en besluit te vertrekken. Wanneer ik uit de wijk fiets kom ik de man met de hond, maar nu zonder hond, tegen. Hij draagt een boodschappentas. Hij roept al van ver 'Een prettige zondag he!' Ik wijs naar de tas, 'Smakelijk!' Hij lacht luidop, zijn gezicht is de zon in dit gure grijze weer. En dan zie ik het pas. In zijn boodschappentas steekt een grote bos roze rozen.

Prachtig!

9/11/2022

Heibel

Er is heibel en protest in Antwerpen.
De kranten en social-media staan vol met artikelen en commentaren over de laatste beslissingen van Antwerps Schepen voor Cultuur Nabilla Ait Daoud.

De voorbije weken namen de stadsdichters van Antwerpen collectief ontslag, nadat een gedicht van Ruth Lasters niet aanvaard werd door het Kabinet voor Cultuur van de stad, onder leiding van Schepen voor Cultuur Nabilla Ait Daoud.
Het gedicht werd niet aanvaard en niet gepubliceerd.
Lasters nam het in dit gedicht samen met haar studenten op voor leerlingen in de b-stroom.
Een traject voor leerlingen in het middelbaar onderwijs waarin ze begeleid worden naar praktijkgerichte arbeid. Ze vroeg de lezer en de toeschouwer om met een blik van erkenning te lezen. Erkenning voor de capaciteiten en talenten voor de leerlingen. En ze nam ons mee in de vooroordelen tegenover deze groep leerlingen.
Lasters nam ontslag als stadsdichter, waarna de andere  vier dichters na beraad ook hun ontslag aanboden.
Het gedicht verscheen onder initiatief van Lasters zelf in enkele Vlaamse kranten. [1]
Dit lokte veel reacties uit vanuit de brede samenleving.
Wanneer Ait Daoud om commentaar gevraagd werd, antwoordde ze dat de Antwerpenaar niet wakker ligt van het stadsdichterschap. Ze schaft het dan ook af. Er volgde een storm aan protest.

Bovenop deze eerste beslissing, spoelde er een nieuwe koude golf door de straten van Antwerpen.
De Schepen voor Cultuur van de stad besliste de subsidiëring voor culturele projecten en ontwikkelingsbeurzen stil te leggen. Honderden (jonge) kunstenaars komen op straat, gesteund door productiehuizen, theaters, gevestigde kunstenaars, burgers en vertegenwoordigers van andere politieke partijen.
Volgens Ait Daoud kon deze besparing geplaatst worden in maatregelen tegen de energiecrisis.
Met andere woorden, de kunstenaars werden opgeofferd voor de energierekeningen.
720.000 Euro wordt niet uitbetaald. Geld dat vooral de kunststudenten en beginnende kunstenaars zou steunen in hun lancering en hun eerste producties.

Stemmen gaan op dat dit een partij-politieke beslissing zou zijn. Er wordt geopperd dat N-VA, waar Ait Daoud voor zetelt, enkel aandacht heeft voor erfgoed en grote culturele evenementen.

Ait Daoud antwoordt dat ze dit onzin vindt en dat grote kunstenaars zich nooit hebben laten tegenhouden door het niet verwerven van subsidies. Ze verwijst naar Pieter Paul Rubens. Ze vergeet dat ook hij kon rekenen op riante sommen van zijn mecenas Cornelis van der Geest wanneer hij in Antwerpen zijn artistieke praktijk opstartte.
Ait Daoud vindt 720.000 Euro maar een kleine opoffering voor het Antwerpse culturele veld en is er van overtuigd dat de Antwerpenaar niet wakker ligt van de steeds verder gaande besparingen op cultuur.

Wanneer Ait Daoud gevraagd wordt wat ze zelf zou doen als jonge kunstenaar vandaag, antwoordt ze:
“Dan ga ik werken voor mijn centen, zoals iedereen.”[2]

9/11/2022

Een gesprek met de Kabinetchef van Schepen van Cultuur Nabilla Ait Daoud, Bert Corluy.

(Een kabinetchef is de directeur van het kabinet van de wethouder.)

Vanochtend las ik in de krant de reactie van Schepen van Cultuur Ait Daoud.
Op social media werd deze middag door verschillende culturele organisaties opgeroepen om komende zaterdag samen te protesteren.
Er is veel commotie en ik ben bang dat mijn geplande gesprek met de kabinetchef niet kan doorgaan.
Ik besluit er van uit te gaan dat als het gesprek net zou kunnen plaatsvinden, dat ik dat dan wel zou ondervinden.

Het kabinet van Cultuur ligt in het Stadhuis van Antwerpen.
Wanneer ik me aanmeld, krijg ik een badge en een routebeschrijving.
Wat me als klein meisje en ook nog als volwassen vrouw onmogelijk leek, blijkt vandaag redelijk simpel te zijn.
Ik bedien de deuren met mijn badge.

Een man komt bij me aan de lift staan.
“Ook voor het kabinet van Cultuur?” probeer ik. “Nee, voor omgeving. Ik ben architect. Afin, ik doe onderzoek naar architectuur en omgeving.”
“Interessant, dan hebben we een gedeelde fascinatie.” In de lift leg ik uit waar mijn onderzoek over gaat. De architect verlaat de lift op de eerste verdieping, maar houdt de deuren nog even tegen wanneer hij de lift uitstapt. “Misschien zien we elkaar straks nog, na onze afspraak. Ik hoor graag meer over uw onderzoek, maar ik moet me nu wat voorbereiden. Het blijft toch spannend he?” Hij schraapt de keel en laat de deuren los.
“Succes!” zeg ik nog voor de deuren volledig sluiten.

Op de verdieping van het kabinet aangekomen ga ik door een lange gang met kantoorruimtes voor ik in een soort hal terechtkom met een groen tapijt. Een grote koepel zorgt voor een fel daglicht op het hout van balustrades en ingemaakte schappen.
Het is een imposante ruimte. Ik voel opwinding.
In de hoek van de ruimte zie ik Bert Corluy praten met een medewerker.
Hij ziet me en ik wandel glimlachend op hem af.

“Ik geloof dat wij een afspraak hebben voor een gesprek?” zeg ik wanneer ik mijn hand uitsteek.
“Jazeker, mevrouw Zijlstra. Volgt u mij alsjeblieft.”
Corluy zijn hand is warm en groot. Ik probeer te verstoppen dat ik onder de indruk ben door de ruimte en door de context.

In zijn kantoor nemen we plaats aan een grote glazen tafel.
Wanneer ik vraag of ik het gesprek mag opnemen op mijn dictafoon, zegt Corluy dat hij dat niet kan toestaan. Hij kadert dit in de situatie ten gevolge van de protesten en alle tegenstemmen in de media omtrent de besparingen op cultuur door het kabinet. Ik probeer nog te verduidelijken dat ik dan wel kunstenaar ben, maar geen verborgen agenda met me meedraag. Corluy zegt nogal stellig dat het hem spijt, maar dat hij een zekere verantwoordelijkheid draagt tegenover het kabinet.
Omdat ik het gesprek niet in de weg wil zitten, besluit ik hier geen strijd van te maken.
In potlood noteer ik in een schrift de staakwoorden die me het gesprek moeten helpen onthouden. Ik vraag hem of hij op een latere datum mijn notities wil nalezen. Dit is voor hem niet nodig. Hij is er van overtuigd dat ik het gesprek zal weergeven hoe het in werkelijkheid is verlopen. Hij zet zijn wijsvinger met veel kracht op het oppervlak van de tafel.
Ik ervaar een zekere druk.
Wanneer ik het stadhuis verlaat na het gesprek schrijf ik op een terras van een café onmiddellijk alles in volzinnen neer:

We praten over mijn onderzoek in de wijk Nieuw Zuid en wat dit soort artistiek onderzoek niet enkel voor de bewoners van de wijk, maar mogelijks ook voor een stad als Antwerpen kan betekenen.

Corluy vindt bepaalde elementen zeer interessant.
Het lichaam inzetten om te onderzoeken heeft volgens hem voor- en nadelen.
Hij erkent dat we allemaal een lichaam hebben en dit voor een gemeenschappelijke factor zorgt. Maar hij doet een uiteenzetting over hoe we het, cultuur-afhankelijk, allemaal anders gebruiken.

Toch vindt hij het niet-talige aspect enorm tot de verbeelding spreken. En hij kan zich inbeelden dat dit dan weer een zeer gunstig effect kan hebben in een meertalige en multiculturele stadscontext.

Maar dan begint hij over hoe artistiek onderzoek ook in kaders moet passen en dat dit dan weer afhankelijk is van bepaalde geldstromen. Hiervoor moet een project volgens hem dan weer voldoen aan beleidsdoelstellingen.
Hij vertelt over de urgentie van de kunstenaar en hoe die onafhankelijk van fondsen of subsidiëring moet kunnen werken. Een kunstenaar die betaald wordt door de stad is geen autonome kunstenaar volgens hem.

Ik voel dat hij eigenlijk een verdediging begint voor de beslissingen die de afgelopen weken zijn genomen door dit kabinet.
Ik probeer op een diplomatische manier te verduidelijken dat ik op dit moment niet aan de tafel zit om fondsen te werven.
Hij lijkt verbaasd en bekijkt me vragend.
Hierdoor ontstaat er een stilte die niet ongemakkelijk is, maar die me net de kans geeft mijn aanwezigheid opnieuw te kaderen.

“Als kunstenaar leg ik graag iets in het midden om te beschouwen. Iedereen mag zich daar toe verhouden.”
Ik leg een denkbeeldige ‘kunst’ met een groot handgebaar in het midden van het glazen oppervlak.
Corluy is gefascineerd en schuift zijn stoel dichter tegen de tafel. Hij kijkt naar de plek waar ik de ‘kunst’ heb neergelegd.

“De kunstenaar houdt een spiegel voor.” zegt hij. Hij gaat verder: “Soms ook bewust een verkeerde spiegel. Iets wat past in zijn kraam.”
Ik leg hem uit dat ik als artistiek onderzoeker zeker mijn context meedraag in mijn onderzoek, maar het onderwerp graag in het midden leg zonder dat ik meteen iets heel bepaald wil teweegbrengen. “Wat ik probeer te scheppen is tijd, ruimte en aandacht voor het onderwerp en iedereen die zich daartoe wil verhouden.”
Dit vindt hij een mooi uitgangspunt.

Hij kent dit eerder vanuit de Angelsaksische cultuurwereld en zegt dat daar sociaal-culturele projecten bottom-up ontstaan. Maar hij vraagt zich af of er niet altijd een activistische agenda is bij dit soort projecten.
Ik vraag hem of er een verschil kan zijn tussen een activistisch en een politiek-sociaal-cultreel project?
Kunst is sowieso politiek besluiten we. Maar niet alle politiek is activistisch.
“Is een artistiek ‘onderzoek’ sowieso dan ook politiek?” vraag ik hem.

Corluy lacht en verwijst naar de academische wereld die vaker dit soort artistiek onderzoek inzet, maar volgens hem sterk vanuit een eigen perspectief kijkt.
Bijna onmiddellijk zegt hij dat de onderzoeken door universiteiten toch ook al te vaak beperkt blijven tot papier en data. Hierdoor rest er volgens hem geen plaats meer voor vragen en twijfel.

Hier pik ik op in: “ ‘kunst’ en artistiek onderzoek genereert vaak meer vragen dan antwoorden.”

Corluy leunt achterover.
Hij suggereert dat ik misschien op zoek kan gaan naar partners en culturele organisaties die door een breder veld gefinancierd worden.
Hij noemt volgende organisaties:
-STAAN

-Arenberg
-Archipel

-Rooftoptiger

En hij adviseert me om zeker ook Triple Living te contacteren, de projectontwikkelaar van de wijk Nieuw Zuid. Volgens Corluy kunnen zij mogelijks een ruimte ter beschikking stellen waarvan ik samen met de bewoners gebruik zou kunnen maken. Dit zou voor het praktische gedeelte van mijn onderzoek zeer handig kunnen zijn.

Corluy geeft me de contactgegevens van de CEO van Triple Living.

"Met mijn welgemeende groeten" zegt hij en hij duwt zijn wijsvinger weer krachtig op de tafel.
Hierna geeft hij me nog contactgegevens van andere projectontwikkelaars. “Je weet nooit ” zegt hij.
Zo werkt het dus, netwerken, bedenk ik me.

Hierna vertelt hij dat mijn onderzoek wel wat gelijkenissen vertoont met de start van het werk van Sihame El Kaouakibi.[1]
(Ik begrijp de vergelijking. El Kaouakibi startte een participatieve culturele organisatie voor allochtone jongeren in de wijk Antwerpen Kiel, Let’s Go Urban[2].

Zij kregen danslessen en huiswerkbegeleiding. Voor elke jongere werd er coaching voorzien om hen te begeleiden in hun zoektocht naar werk en een betere sociaal-economische situatie. Een heel knap initiatief. Maar na enkel jaren grote bedragen fondsen en subsidies te hebben verkregen, bleek de boekhouding van de organisatie niet te kloppen en had El Kaouakibi zichzelf en familieleden via de overheidsgeldstromen verrijkt. De organisatie werd opgedoekt en de stad en andere overheidssponsors leden gezichtsverlies.)

Ik probeer te accentueren dat ik vandaag met een onderzoek bezig ben en niet met het opzetten van een organisatie.

Corluy vraagt waar mijn carrière in dans begonnen is.
Ik vertel hem het verloop van mijn opleiding en loopbaan. Hier reageert hij zeer enthousiast op. Hij spreekt over de plannen voor een grote biënnale in het Middelheimpark en het kunstwerk van William Forsythe dat daar ligt.[3] Volgens hem is dat een ideale manier om dans en beeld met elkaar te laten versmelten. En mensen komen zo dan ook in contact met dans.

Ik vertel hem over mijn kleine onderzoek aan de Scheldekaaien waarvoor ik elke donderdagochtend plaatsnam in de openbare ruimte om klassiek ballet te dansen. Zo konden passanten zich rechtstreeks tot dans en de kunstenaar verhouden.

Corluy antwoordt dat hij het erg belangrijk blijft vinden dat zo veel mogelijk jongeren, maar ook volwassenen kunnen deelnemen aan kunsteducatie. Hij wijdt uit over de Stedelijke Kunstacademies en hoe zij toch een ruim aanbod hebben voor ‘cursisten’.
Ik probeer te schetsen dat er voor mij nog een belangrijk verschil ligt in het bijwonen van een artistieke of muzische -les en het participeren aan een kunstwerk of performance.

Het gesprek zit in een aangename flow en ik heb het gevoel dat Corluy nu echt ontspannen is. Hij praat meer vanuit zijn eigen interesses en perspectieven en minder vanuit zijn positie als kabinetchef.
Maar dan wordt er op de deur geklopt en vertelt een medewerker dat de chauffeur wacht om hem naar de ontmoeting te brengen met een diplomate uit Japan.

Ik wordt terug naar de imposante hal geleid.
Daar zie ik de Schepen van Cultuur, Ait Daoud in de hoek een positie innemen voor een camera.
“Bert, ge staat in beeld!” roept ze.
Ik wandel naar de gang met de lift, maar dien haar hier voor te passeren.

“Awel, hoe is’t?” vraagt ze me en reikt me de hand.
Ik heb haar nog nooit eerder ontmoet.
“Goed, dankjewel. En met u?” vraag ik.
Ze antwoordt terwijl ze me de hand schudt:
“Bwa, dat gaat hoor. We moeten ons allemaal zien te redden he? Zeg, tot snel he. Dag.”
Ik knik en glimlach.
Haar antwoord verwart me.

Het gesprek heeft anderhalf uur geduurd.
De architect van daarstraks kom ik niet meer tegen in de gangen of de lift van het stadhuis.
Wanneer ik op de kasseien van het marktplein voor het stadhuis sta, maak ik een klein sprongetje. Voor een meisje uit de sociale woonwijk is ontvangen worden in het stadhuis nogal wat.

13/11/2022

Blogpost 6:

de kleine kiezel

Het is 5 graden Celsius wanneer ik op mijn fiets spring. De zon schijnt heerlijk. Dit is het soort weer waar je mij blij mee kan maken. Een gepaste temperatuur voor de tijd van het jaar en zonlicht.

Wanneer ik op de plek in het park van de wijk Nieuw Zuid aankom, hangt er nog een ochtendnevel in de diepste kuilen van het park. Het lijkt leeg. En ik verbaas me er over. Want dit is, naar mijn gevoel, weer om zo vroeg mogelijk te gaan wandelen.

Om de vogels te kunnen horen, om de aarde te voelen ontwaken.

Ook op de balkons staat of zit er nog niemand.

En ik merk dat ik dat jammer vind. Want ik sta hier niet om alleen te zijn.

Maar wanneer ik al mijn spullen op de bank drop en me rechtzet, uitstrek om aan deze sessie te beginnen, zie ik de man met de hond op een ander pad. We zwaaien en lachen hartelijk naar elkaar. En er voelt iets heel vertrouwd aan deze actie. Ik voel een verbondenheid. Mijn hart maakt een sprongetje en op dat moment valt me op dat er vanuit alle hoeken en kanten wandelaars, fietsers en joggers opduiken. Alsof de man de Anderen heeft uitgenodigd met één armgebaar. De bewoonster van het gelijkvloerse appartement gaat in haar tuinstoel zitten en neemt een slokje van haar dampende koffie of thee.

Het is de blik waarmee je kijkt, besluit ik. Nu ik me omgeven voel kan ik starten.

Ik buig langzaam naar beneden en laat mijn handen op de kiezels rusten. Wanneer ik langzaam terug omhoog kom en naar de hemel kijk, zie ik het blauw van de lucht. Het is een heel intens blauw. Het gras van het park is een zeer intens groen. Het licht van de zon is warm geel. En ik draag een fel rode muts. Ken je dat gevoel dat kleuren bij je binnen komen en je lichaam ze absorbeert in plaats van enkel je ogen? Dat gevoel dat je vervoerd wordt door een sensatie? Dat gevoel is de sfeer voor deze sessie.

Langzaam begin ik te bewegen en te dansen. En het duurt enige tijd voor ik het kleine steentje opmerk dat op de bovenkant van mijn ringvinger ligt. Het is mee naar boven gelift toe ik mijn handen op de grond had laten zakken. Een klein grijs steentje op mijn ringvinger. Het ligt op het tweede kootje. En nu kleeft het daar een beetje vast, of heeft het zich met een haakje aan mijn huid vastgemaakt.

In ieder geval kan ik er mee bewegen en blijft het op exact dezelfde plaats liggen.

Een nieuwe danspartner!

Ik probeer me voor te stellen hoe het voor dit steentje zou voelen om een heel ander perspectief te krijgen op de omgeving. Het wordt in de lucht getild en bekijkt het pad nu van bovenaf. Het gras wordt een vlakte in plaats van een muur. De zon voelt warmer, want de afstand tussen de kiezel en zon wordt kleiner. Hij kan zich vanuit een heel andere positie verhouden tot de andere kiezels en de wijk waar het deel vanuit maakt. Hier wil ik heel aandachtig mee omgaan. Het steentje heeft nu tijd nodig om een te ervaren wat het nu ervaart. En daarom besluit ik om het op mijn vinger te laten liggen. Voorzichtig beweeg ik verder en ik merk op dat het na enkele bewegingen nog steeds aan mijn vinger kleeft. Dat doet me ontzettend veel plezier! We dansen samen verder.

De kiezel en ik zijn aan elkaar verwant. We zijn beiden hele kleine spelers in een groter geheel. Indien je ons zou afzetten tegenover de grootheid waar we deel van uitmaken, dan stelen we beiden niet veel voor. Deze kleine kiezel is vandaag een mooi metafoor voor 3 verschillende zaken.

1. Met alle heisa over de cultuursubsidies in Antwerpen in het achterhoofd... (Kort door de bocht: Onze schepen voor cultuur heeft besloten de komende 3 jaar geen projectsubsidies uit te reiken. Projectsubsidies worden meestal door jonge, nieuwe en kleine collectieve kunstenaars ingezet om hun werk te ondersteunen.

Er kwam veel protest vanuit de kunstsector, waarop de schepen nogal onhandig stelde dat kunstenaars in tijden van economische schaarste misschien beter konden gaan 'werken' voor hun geld. Wat hier op volgde was een moddergooien tussen kunstenaars en de brede basis van de Vlaamse samenleving.) ...zou je de kiezel als een individuele kunstenaar kunnen zien.

Stel je ziet zo'n kunstkiezel, dan stelt zo'n individu niet zo heel veel voor. Zeker niet wanneer je als burger je net zo'n kiezel voelt en probeert te overleven. Je bent als kunstenaar ook maar kiezel onder de kiezels. Dan zou je kunnen begrijpen dat geld (projectsubsidies) geven aan zo'n kunstkiezel door de vele andere kiezels als oneerlijk ervaren zou kunnen worden. En je zou als kunstkiezel deze gevoelens van oneerlijkheid ook kunnen begrijpen. 'Maar...' zouden veel kunstkiezels tegelijk roepen, '...maar zonder geld geen kunstkiezels.' Dat is niet helemaal waar.

Er wordt nog geld (werkingsmiddelen) gegeven aan het pad waar de kunstkiezels deel vanuit maken. Veel kunstkiezels gaan bij elkaar liggen en vormen een artistiek pad. Dat is mooi, dat is overzichtelijk en dat is zeer zeker een waardig initiatief.

Dit pad biedt een ander perspectief op de wereld rond het pad heen. Het kunstpad, zou je het kunnen noemen.

 De meeste kiezels zijn het over eens dat dit kunstpad wel geld krijgt. Let op, dit geld wordt door alle kiezels van het land verzameld. Dus dit is collectief kiezelgeld (belastingsgeld). Het lijkt de kiezels dan ook niet meer dan normaal dan dat zij allemaal kunnen beslissen waar dat geld naartoe gaat. Maar ze zijn het er voorlopig nog over eens dat het kunstpad nog financiële steun krijgt. Zij het wel wat minder, want de recessie en klimaatcrisis zorgen voor heel wat geldzorgen bij een groot deel van de kiezels.

In het algemeen wordt aangenomen dat kunstkiezels heel gevoelige en empathische kiezels zijn. Zij voelen de vibraties op paden en in ondergronden. Ze pikken deze op en uiten dat door een beschouwende houding aan te nemen. Deze beschouwingen uiten ze op een zodanige manier dat alle andere kiezels zich kunnen verhouden tot hun beschouwing.

Door dit proces krijgen de kiezels ook een veranderde verhouding tegenover de vibraties. Soms veranderend zoals in verstevigend, soms veranderend als in een ander perspectief.

Het lijkt me dus net belangrijk dat kunstkiezels kunnen blijven doen wat ze doen. Want net kunstkiezels kunnen de andere kiezels perspectieven en kansen bieden. Alleen zullen kunstkiezels inventief moeten zijn en andere manieren van werken of fondsenwerving moeten onderzoeken. En dat is lastig, lastig genoeg.

Dat kunstkiezels tijd nodig hebben is duidelijk. Heb dus geduld met deze kunstkiezels. Maar wat nog veel lastiger is, is dat de opperkiezels die beslissingen maken over geldstromen naar verschillende paden in het park...

... Laat ik het gewoon benoemen zoals het is.

Ons politieke systeem is bemand met volksvertegenwoordigers die niet meer besturen vanuit een algemeen belang, maar vanuit een veelvuldigheidsprincipe. Het gaat er om zo veel mogelijk kiezers te werven. Hiervoor gaan ze op zoek naar wat vibreert en resoneert onder de brede bevolking.

Geldzorgen is een heel handig onderwerp om te laten resoneren. Burgers verhouden zich hier gemakkelijk toe. Dat is ook menselijk en het is in ons kapitalistisch systeem ook hetgeen wat naar voor wordt geschoven als hoofdzaak. Dat kunst voor een burger dan als bijzaak wordt aanschouwd, zou een kunstenaar niet mogen verbazen. Wanneer een kunstenaar zijn gevoeligheid heeft gebruikt, heeft hij dit al lang voelen aankomen. Dat de politiek dan deze verhouding tussen de burger en kunst als instrument inzet, zou hem nog minder mogen verbazen.

Als dit als koude douche voelt, waar heeft de kunstenaar dan gezeten de laatste jaren? Het kan hem dan toch ook niet verbazen dat hij als elitair en wereldvreemd wordt beschouwd?

En is het dan niet logisch dat wanneer deze roept dat hij belangrijk is, dat hij de publieke opinie tegen krijgt?

Wees je er van bewust welk effect je uitingen genereren.

Stop dus met roepen, begin te fluisteren en vooral te luisteren.

Wordt medeburger onder de burger.

Kom uit die toren, kom de vloer op. Werk samen met, in plaats van tegen. Vat post op strategische plaatsen, ga op onderzoek. En deel!

Deel mee, deel uit, neem deel in, neem deel aan, ...

Los daarvan is een kunstenaar, een kunstkiezel, nog steeds van maatschappelijk belang. Het is de kleine kritische stem, de luis in de pels, die blijft weerklinken. Dus kunstkiezel, je doet er toe! Ook individuele kunstkiezels doen er toe! Ik ben ook een kunstkiezel. Het is de kunstkiezel die dwars gaat liggen. Het is de kunstkiezel die net die andere kleur aanneemt. Het is de kunstkiezel die zorgt voor contrast, voor reliëf, voor een kuiltje zodat de voet wakker blijft. Het is de kunstkiezel die in de spleet van de zool blijft hangen. Het is de kunstkiezel die in de huid haakt.

Maar vergeet nooit dat je deel kan uitmaken van een pad. En dat dat pad deel uitmaakt van een park. Dat dat park van iedereen is. En dat dat park ook deel uitmaakt van de wereld.

Bon, en dan heb ik mijn stem en (voorlopige) mening laten horen over dit turbulente hoofdstuk. Ik maak me vast niet populair onder mijn collega kunstkiezels. Maar ik bevind me, onder de kunstkiezels, ook maar in een kuiltje in de schaduw. Grotere kiezels roepen vaak harder, of worden gemakkelijker waargenomen. Toch, ook zij hebben af en toe een steentje in de schoen nodig. En ik ben een heel klein maar scherp steentje.

2. De kleine kiezel die op mijn vinger ligt staat vandaag, in het licht van de zon, in deze groen-blauwe omgeving, ook symbool voor mijn aandacht naar de wijk en haar bewoners binnen mijn onderzoek. Een kleine kiezel die tussen deze immens hoge gebouwen ligt voelt zich klein.

Ik weet uit ervaring dat de mensen die hier in de gebouwen van Woonhaven, de sociale huisvestingsmaatschappij, wonen zich klein voelen tegenover de luxe-woontorens. De torens tekenen hun schaduwen af op de wijk. Vandaag viel me op hoeveel van de wijk in deze schaduw ligt en hoe weinig in het zonlicht. Het kan niet anders, of dit heeft invloed op een mens.

Zonlicht wordt een privilege van diegenen die op een zekere hoogte kunnen wonen. Het is moeilijk een duidelijker beeld te bedenken voor deze machtsverhouding.

Het is aan mij om aandacht te hebben voor de kleine kiezels in de schaduw.

Wie mee wil liften op mijn vinger, is welkom. Ik zal je aandachtig bekijken, beluisteren en proberen te begrijpen. Het is niet mijn bedoeling je mijn mening op te dringen. Het is mijn bedoeling je te begrijpen en aan te kunnen voelen.

Wanneer ik jou kan aanvoelen, kom ik in contact met je. Wanneer ik in contact met je kom, voel jij mij. En dan kan ik alleen maar hopen dat dat wat met je doet. Wat dat met je doet ligt binnen in jouw lichaam. Maar ik dien wel voorzichtig en aandachtig het mijne in te zetten, zodat ik geen onverwachte, bruuske of onaangename bewegingen maak.

Na een half uur bewegen heb ik het steentje nog steeds op mijn vinger. Ik zoek een droog plekje op de bank om in het zonlicht te gaan zitten. Maar de bank is echt nog te nat. Dus besluit ik te gaan wandelen door het park om het plekje waar ik net danste vanuit andere perspectieven te kunnen bekijken.

Ik doe mijn jas aan en vertrek.

Pas na 20 meter kijk ik terug naar mijn vinger. Ik ben de kiezel kwijt. Ik lette even niet op mijn danspartner. Ik besteedde even niet voldoende aandacht aan deze kleine steen en hoe de meest gunstige omgeving voor hem te creëren en ik verloor hem. En ook al was het wandelen op een ander pad in functie van mijn onderzoek. Ik was een onderdeel van mijn onderzoek, een actor, een onderwerp, een bestanddeel, zoek geraakt door een onoplettendheid.

Het maakt me heel alert! Ik bedank de kleine kiezel voor deze wijze les.

3. Nu ik de kiezel kwijt ben, besluit ik de wijk en de schaduw in te gaan. Op het moment van mijn vertrek, weg van de bank en weg van de plek, zie ik de bewoonster van het terras weggaan. Ik liet haar los. Terwijl ik tijdens het dansen er nog dacht om een praatje met haar te gaan maken. En waar er hier zeker een connectie plaatsvindt met metafoor nummer 2, is het effect van het weggaan van de bewoonster eerder iets dat binnenin mezelf plaatsvindt.

Ik voelde me een kleine kiezel. Ik wil mijn ego nog redden met de kat die wel buiten is blijven zitten. Maar ook die loopt weg wanneer ik terugkeer op mijn stappen en me naar het terras begeef.

Ik beslis in de schaduwen te gaan schuilen.

Met de fiets aan de hand ga ik naar de bakker waar iedereen naartoe gaat. Ik voel me een domme, stomme, kleine kiezel.

Mensen met mooie mantels, dure schoenen en mooie boodschappentassen staan aan te schuiven in een zaak die het midden hield tussen een bakkerij en een kunstgalerij. Wanneer het, technisch gezien, aan mij is word ik voorgestoken door een heer met een vilten hoed. Eigenlijk word ik niet voorbijgestoken, maar genegeerd door de winkeljuffrouw met de lila trui in alpaca wol. En ook al lukt het mij daarna om de vier croissants, het brood en de twee marsepeinen figuurtjes te betalen, toch blijf ik een kleine, stomme, domme kiezel.

Eerder deze week ging ik in gesprek met een kabinetschef in het stadhuis van Antwerpen, mailde ik naar een professor van een universiteit en droomde ik van een lang en succesvol onderzoek. Maar ik blijf een kleine, domme, stomme kiezel. Dit gevoel is herkenbaar. En ja het voelt een beetje naar. Maar het houdt me scherp.

In joggingbroek, en rood mutsje fiets ik naar huis. En weer dank ik het kleine steentje voor de wijze les.

Ik ben kiezel onder de kiezels.

Ik ben een kunstkiezel onder de kiezels.

Ik ben klein, dom, stom

maar scherp.

16/11/2022

Een eerste ontmoeting met de bewoners van Woonhaven!

14:30
Deze afspraak kan eindelijk doorgaan nadat ze door Ella van Woonhaven verzet is geweest wegens ziekte.
Ella De Vylder is de leefbaarheidsmedewerker van Woonhaven, de sociale woningbouw vereniging.
Zij gaat met mij binnen de appartementsgebouwen van Woonhaven aanbellen bij de bewoners om me voor te stellen.
Het voelt wat dubbel, want Ella zegt zelf dat dit aanbellen meestal gebeurt wanneer er iets gecontroleerd dient te worden. In dat geval heeft zij, volgens zichzelf, de functie van ‘huisbaas’.
Ik weet dat ik lang getwijfeld heb om dit eerste contact op deze manier te laten verlopen. Maar het is wel de meest zorgvuldige manier. Gewoon zomaar lukraak op bellen beginnen duwen heeft mogelijks een negatief effect.

Woonhaven telt 3 grote gebouwen in de wijk.
We spreken af dat we in elk gebouw bij 10 appartementen aanbellen, tot we in elke gebouw 3 verschillende bewoners hebben gevonden die openstaan voor een gesprek. Zo zou ik 9 gesprekspartners kunnen genereren.
Ik wil de voeten van de bewoners in beeld brengen wanneer ze de deur openen.
Filmen mag ik niet van Ella. Of ik zou de expliciete toestemming moeten vragen, wat de spontaniteit van een eerste ontmoeting in de weg staat.
Terwijl we het pad naar het eerste appartementsgebouw opwandelen, dien ik dus mijn methode aan te passen.
We beginnen bij het gebouw aan het Henri Storckpad.
In de lift merk ik dat de wanden niet magnetisch zijn. Mijn idee met de puzzelstukken kan hier dus niet werken. Weer iets dat ik dien aan te passen.

Op de bovenste verdieping aangekomen duwen we op de eerste bel.
Een vrouw doet open en begint zich meteen te excuseren voor haar gebrekkig Nederlands. Ze is Turkse en heeft een zachte glimlach. Ella spreekt haar aan met haar achternaam, mevrouw E. Ze vraagt of alles in orde is met het appartement. Mevrouw E. Knikt en zegt “Ja, alles goed.” Hierna stelt Ella mij voor als Anke Zijlstra, een studente kunsteducatie die een onderzoek gaat doen in de wijk.
Mevrouw E. Lacht: “Kunst is mooi” zegt ze. Ik vraag haar of ze zelf ook iets doet met kunst. “Nee, alleen kijken” antwoordt ze.
Dan vertel ik haar dat ik mensen zoek die met mij in gesprek zouden willen gaan over het leven in de wijk. Mevrouw E. vraagt waarom. Ik leg uit dat ik als kunstenaar de wijk onderzoek, maar dat ik niet alles kan zien of voelen als buitenstaander. Ik vraag of zij mij kan vertellen hoe het voor haar is om in de wijk te wonen? “Nu?” vraagt ze.
“Nee, dat hoeft niet nu. Maar misschien kan ik uw telefoonnummer noteren, en dan bel ik u terug om een afspraak te maken.” Mevrouw E. geeft me haar telefoonnummer. “Heel graag, maar dan op een andere dag” zegt mevrouw E.
Ik vraag haar of ik een foto mag maken. Mevrouw E. slaat haar handen voor haar gezicht. “Nee, ik kan zo niet op de foto” zegt ze. Ik stel haar gerust. “Ik hoef enkel een foto van onze voeten op de deurmat.” Dat vindt mevrouw E. prima.
Ella, mevrouw E. en ik gaan alle drie op de kleine oppervlakte van de deurmat staan.
Hierdoor staan we erg dicht tegen elkaar.
We voelen deze nabijheid niet alleen, we ruiken elkaar en raken elkaar aan.
We lachen, want het is een kleine deurmat en het vergt enige acrobatie om te kunnen blijven stilstaan terwijl ik mijn telefoon gebruik om in vogelperspectief een foto te nemen van onze voeten.
Het ijs is gebroken.
“Dit is leuk” zegt mevrouw E. Ze vertelt me dat ze er naar uitkijkt om in gesprek met me te gaan.
We nemen afscheid.

Ik heb het gevoel dat mevrouw E. iets vrolijker was toen ze de deur sloot tegenover wanneer ze de deur opende. En dit doet me besluiten dat ik deze oefening, de foto van de voeten op de deurmat, bij elke ontmoeting ga inzetten.
In dit eerste gebouw lukt het me om van 4 mensen de contactgegevens te noteren.
We gaan ook telkens op de deurmat staan. Niemand vindt de oefening op de deurmat zichtbaar vervelend. Er wordt vooral veel gelachen. Dit is al meteen een manier om het lichaam in te zetten op een manier waarop ik zeer nabij kom. Toch heb ik niet het gevoel dat ik mensen hun grenzen overtreed.

Ella zegt dat ze nooit had verwacht dat de bewoners zo spontaan en open zouden zijn.
Ze is blij dat de bewoners hun contactgegevens aan me geven. Want zij voelt dat zij als huisbaas niet dezelfde informatie zou verkrijgen als ik. Ze zegt meteen dat ze er benieuwd is naar de data die de gesprekken gaan genereren. Ik bedenk me dat ik dien na te denken over een gepaste terugkoppeling, waarbij ik de integriteit van de bewoners wil bewaken. Onder geen omstandigheden wil ik dat Woonhaven beslissingen zouden nemen over bewoners op basis van mijn data.

(In Vlaanderen hebben huurders van sociale woningen strenge voorwaarden om aanspraak te kunnen maken op een sociale woning.)[1]

In het tweede gebouw van het Henri Storckpad lukt het ons om 3 bewoners aan te spreken.
We blijven helaas heel erg vaak voor een gesloten deur staan. Ella vertelt dat veel bewoners zijn gaan werken. In één adem vertelt ze dat het een vooroordeel is dat de meeste huurders van een sociale woning werkloos zijn. Het aandeel werkende armen is volgens haar enorm gestegen. Wanneer de mensen wel thuis zijn overdag, zijn het volgens haar vaak mensen met een beperking, die werk onbekwaam zijn verklaard door een arbeidsgeneesheer.

In het derde gebouw lukt het ons jammer genoeg maar om 2 mensen aan te spreken.
Ella wijst me op de tijd. Ze moet echt terug naar kantoor.
Ik zou nog wel willen doorgaan tot ik 3 bewoners heb kunnen ontmoeten. Maar Ella wil niet dat ik dit zonder haar doe. Ik begrijp het en bedank haar voor haar tijd.

9 contacten en 9 foto’s op de deurmat. Ik vind het een geslaagde interventie.

17/11/2022

Een tweede gesprek met Mieke Smet
Vandaag spreek ik af bij Mieke thuis, in de wijk Nieuw Zuid.
Mieke woont op de 13^e verdieping van Zuiderzicht. Een grote witte wolkenkrabber.
Wanneer ik de woning van Mieke betreed, zie ik meteen haar sculpturen hangen.

Mieke is textielkunstenaar. Ze deed een jaar geleden een kleinschalig participatief project met bewoners uit de wijk waarbij elke bewoner een handwerk kon maken, geïnspireerd op het circulair gebruik van energie en materialen. Het resultaat van dit project kan je bekijken in Bar Just, de koffiebar in de kringwinkel Circuit. Voor mij is ze dus een expert. Want zij is me voorgegaan in het betrekken van buurtbewoners in een artistiek project.

Mieke houdt er van om haar sculpturen bloot te stellen aan weercondities. Daarom hangen en liggen er ook sculpturen op haar terras. Ik doe de balkondeur open om de werken te kunnen bekijken.
Het valt me op dat wonen op de 13^e verdieping wel erg hoog is. Ik voel de wind.
Het panorama op de stad en het park van de wijk is adembenemend!

Tijdens dit gesprek staan we stil bij de verschillen en de overeenkomsten tussen het ‘wonen’ in de toren Zuiderzicht en de appartementsgebouwen van Woonhaven.
Het wordt een interessant gesprek over een verschil van perceptie op gelijkaardige gebeurtenissen.
Hoe ervaren bewoners het inkopen bij de supermarkt?
Hoe ervaren ze het naar de bakker gaan?
Hoe ervaren ze het uit eten gaan?
Zonder meteen een vooroordeel of veronderstelling te poneren, proberen we deze gebeurtenissen in het midden te leggen.

Ik vertel dat ik contactgegevens heb kunnen ontvangen van bewoners van Woonhaven en dat ik dus in de nabije toekomst gesprekken zal voeren.
Mieke denkt graag mee over mogelijke vragen.
Waar voelen ze zich thuis in de wijk?
Waar voelen ze zich welkom?
Wat is hun uitzicht?
Hoe ervaren ze de school? (de ingestorte school)
Hoe ervaren ze het licht in de wijk.
Hoe ervaren ze het geluid in de wijk?
...
Het is fijn hier met Mieke over te kunnen sparren.

Hierna vertel ik haar hoe ik van Ella Vylders van Woonhaven te horen kreeg dat Triple Living, de projectontwikkelaar van de wijk, een zwart doek hing aan de terrassen van de bewoners van Woonhaven.
Mieke en ik fantaseren over een soort ‘terrasmanifest’.
We bedenken hoe we de bewoners kunnen betrekken om hen de kans te geven hun identiteit en persoonlijkheid te kunnen leggen in een textielkunstwerk dat we over het zwarte doek van Triple Living zouden hangen.
Ik zie hier wel mogelijkheden in. Mieke is voorzichtiger.
Ze legt me uit dat we dit best in samenspraak doen met Woonhaven en Triple Living.
Het is duurzamer om met hen als partner te werken.
Pas dan weten we zeker dat we de bewoners niet in een moeilijk parket brengen.
Ik geef haar gelijk.

Maar ik vind het wel een brilljant plan!

Diezelfde avond stuur ik een mail naar de CEO van Triple Living.
Die contactgegevens had ik gekregen van onze kabinetchef Cultuur.
En nu heb ik een goede aanleiding voor een gesprek.
Ten eerste mijn onderzoek, en ten tweede een mogelijk participatief project.